Tác giả: Magdalena Gałczyńska - phóng viên báo Onet
Năm 2020 là thời điểm mà "trình tự công nghệ" đã đủ mức cho phép nhà cầm quyền loại bỏ những thẩm phán bướng bỉnh. Sau khi tiếp quản một số cơ quan trung ương quan trọng, vào năm 2021, PiS (đảng Pháp luật và Công lý) có thể sẽ thực hiện một nỗ lực triệt để nhằm xây dựng lại hoạt động của các tòa án trên khắp Ba Lan. Còn những gì đang chờ chúng ta trong thời gian tới?
Trong một cuộc phỏng vấn với „Rzeczpospolita”, chủ tịch PiS, phó thủ tướng Jarosław Kaczyński nói rằng "Sẽ có những thay đổi trong bộ máy tư pháp, đây là vấn đề nội bộ của Ba Lan". Ông nói thêm rằng ở Ba Lan các tòa án "phụ thuộc vào phe đối lập", và cơ quan tư pháp "hiện nay như là một tập đoàn nằm bên ngoài nhà nước". Và rằng, những thay đổi trong cơ quan tư pháp sẽ không chỉ liên quan đến thủ tục, mà còn "ở một mức độ nhất định - điều này có cơ sở đầy đủ trong Hiến pháp - đó là sự thay đổi thẩm phán".
Những từ ngữ như vậy có ý bật đèn xanh cho Zbigniew Ziobro (bộ trưởng Tư pháp Ba Lan – ND) để tiếp tục chuyển đổi hệ thống tòa án Ba Lan và toàn bộ nền tư pháp nói chung. Sự chuyển đổi mà các tổ chức của Liên minh châu Âu đã đồng thuận đánh giá là quyền lực thứ ba tại Ba Lan đang phụ thuộc ngày càng nhiều vào các chính trị gia và là mối đe dọa ngày càng tăng đối với nhà nước pháp quyền.
Phía trước là gì? kế hoạch của PiS nhằm sa thải các thẩm phán „không trung thành”
Chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống vào mùa hè năm 2020 đã mang lại cho Liên minh Cánh hữu cầm quyền một điều chắc chắn là tất cả các ý tưởng của họ sẽ được nguyên thủ quốc gia chấp nhận và PiS không giấu giếm rằng họ có ý định tiếp tục thay đổi nền tư pháp Ba Lan theo cách riêng của mình. Như đã nói ở trên, tuyên bố của chủ tịch PiS cho thấy những thay đổi sẽ ảnh hưởng không chỉ đến các tòa án mà còn ảnh hưởng đến chính các thẩm phán. Làm thế nào điều này có thể thực hiện được, vì thực tế là, theo hiến pháp, các thẩm phán không thể bị miễn nhiệm? Chúng ta có thể thấy ở trường hợp các thẩm phán Juszczyszyn, Morawiec và Tuleya. Chỉ cần những hành động "thích hợp" của người phát ngôn hoặc công tố viên dựa trên những quyết định của Phòng Kỷ luật Tòa án Tối cao, là đủ để loại trừ một số thẩm phán khỏi những chiếc ghế mà họ đang ngồi. Tuy nhiên, có một phương pháp nữa được nói không công khai trong nội bộ đảng PiS từ lâu. Đó là thay đổi hệ thống tư pháp Ba Lan theo cách phù hợp với hiến pháp để cách chức tất cả các thẩm phán và không thể tái sử dụng họ. Có phải đây là tất cả? Nó sẽ phụ thuộc vào ý muốn của những người cầm quyền.
(Thủ lĩnh của Liên Minh Cánh Hữu)
Sự thay đổi này trong hệ thống tư pháp là để tu sửa hoàn toàn và làm phẳng cấu trúc của nó. Điều này có nghĩa là các tòa án cấp quận (sąd okręgowy), tòa án khu vực (sąd rejonowy) và tòa phúc thẩm (Sąd apelacyjny) sẽ biến mất - và được thay thế bằng "các tòa án chung" (sądy powszechne), chia thành hai cơ quan. Tuy nhiên, không ai trong chính quyền chỉ ra chúng phải là gì. Tất cả các thẩm phán đã làm việc cho sự thăng tiến của mình trong nhiều năm sẽ trở thành "thẩm phán của các tòa án chung". Sự khác biệt duy nhất giữa họ là kinh nghiệm chuyên môn.
Vấn đề là trước khi được tuyển dụng trong các cơ quan với cơ cấu mới, tất cả các thẩm phán này sẽ phải trải qua một đợt xác minh. Việc xác minh sẽ dựa vào đâu? Theo ý kiến của các hiệp hội thẩm phán độc lập, vấn đề rất đơn giản - những người trung thành với chính quyền được thăng chức, những người "không cùng chí hướng" sẽ bị giáng chức hoặc thậm chí nghỉ hưu. Mọi thứ có vẻ là phù hợp với hiến pháp, bởi vì người ta đều cho rằng thời điểm duy nhất để sa thải một thẩm phán là khi cơ quan tư pháp có sự thay đổi. Việc san phẳng cấu trúc tòa án theo kế hoạch sẽ đưa đến sự thay đổi của hệ thống. Khi nào nó sẽ xảy ra? Chưa thể biết được. Và Liên minh châu Âu - nơi đưa ra cơ chế rót tiền cho các quốc gia thành viên sẽ phản ứng như thế nào đối với những hành động được coi là vi phạm pháp quyền này? Chúng ta chỉ có thể phán đoán.
Trong việc phân bổ ngân sách mới của EU, việc giải ngân phụ thuộc rất chặt vào việc tuân thủ các quy định của pháp luật - điều mà Ba Lan đang gặp phải vấn đề nghiêm trọng.
Phó chủ tịch Ủy ban châu Âu Vera Jourowa đã thông báo rằng Ủy ban sẽ sớm "quan tâm đến Ba Lan và Hungary". Trong một cuộc phỏng vấn với báo "Tagesspiegel" vào ngày 27/12/2020, bà nhấn mạnh rằng phán quyết của Tòa án Công lý Liên minh đối với khiếu nại của Ba Lan và Hungary về cơ chế thanh toán quỹ phụ thuộc vào pháp quyền có thể sẽ không kéo dài trong nhiều năm như các nhà chức trách ở Warsawa và Budapest đang hy vọng, mà chỉ trong vài tháng tới. Bà Jourova cũng thông báo rằng Ủy ban châu Âu sẽ giải quyết việc thực hiện chỉ thị pháp quyền từ đầu năm sau. Trong khi đó, các thủ tục tố tụng với Ba Lan theo Điều khoản. 7, Hiệp ước EU đã đang được triển khai. Lý do có thể là vi phạm nguyên tắc pháp quyền trong quá trình thực hiện cái gọi là cải cách tư pháp.
Chính quyền đã “đụng đến” các cơ quan cao nhất của ngành tư pháp. Tòa án Hiến pháp đưa người ra đường, Tòa án tối cao gần như phụ thuộc hoàn toàn vào cánh tả.
Ngày nay, hầu hết các tòa án chung nơi mà Zbigniew Ziobro đã thay một loạt các chánh án cách đây vài năm, phụ thuộc vào chính quyền. Tòa án Hiến pháp với chủ tịch Julia Przyłębska, người mà Jarosław Kaczyński gọi là "odkryciem towarzyskim" (người hòa đồng được phát hiện) và ca ngợi có tài năng nấu nướng, cũng phụ thuộc vào những người cầm quyền. Hai cựu nghị sĩ PiS gây tranh cãi - Krystyna Pawłowicz và Stanisław Piotrowicz, những người trong quá khứ đã có công trong việc thực hiện những thay đổi cơ quan tư pháp theo ý định của chính quyền đã được đưa vào Tòa án Hiến pháp.
Vào mùa thu năm 2020, chính Tòa án Hiến pháp với việc thông qua quyết định thắt chặt luật phá thai đã dẫn đến sự bùng nổ các cuộc biểu tình hàng loạt trong đại dịch và vẫn tiếp tục cho đến hôm nay. Ngoài ra, vào mùa xuân năm 2020, Tòa án Hiến pháp đã khảng định nghị quyết được thông qua vào tháng 1 năm 2020 của ba phòng chức năng (cũ) của Tòa án Tối cao là cực kỳ nguy hại đối với những người được đề cử vào Hội đồng Tư pháp Quốc gia (mới). Tòa án Hiến pháp (mới) cho rằng nghị quyết đó là vi hiến.
Ở một mức độ cao, vào năm 2020, chính phủ cũng khiến Tòa án Tối cao phụ thuộc vào chính mình. Cả hai cơ quan được nói đến đều là Cơ quan tư pháp Ba Lan.
Hai năm trước, tại Tòa án Tối cao đã có hai phòng mới đã được thành lập theo ý muốn của PiS, đó là: Phòng Kiểm soát Bất thường (KN) và phòng Kỷ luật (ID). Cả hai đều do Hội đồng Tư pháp Quốc gia mới cơ cấu. Phòng Kỷ luật của Tòa án Tối cao - nơi mà các công tố viên có liên quan đến Zbigniew Ziobra được đưa vào là một cơ quan mà theo Tòa án Công lý của Liên Minh châu Âu (TSUE), không phải là một tòa án. Vào ngày 8 tháng 4 năm 2020, TSUE đã ban hành một chỉ thị, theo đó đình chỉ ngay lập tức các hoạt động của phòng Kỉ luật cho đến khi Tòa án EU đưa ra phán quyết. Cho đến thời của chủ tịch đầu tiên (của Tòa án Tối cao) là giáo sư Małgorzata Gersdorf, ID không hoạt động, không có trường hợp nào được báo cáo cho chủ tịch. Tuy nhiên, khi nhiệm kỳ của Gersdorf kết thúc và Kamil Zaradkiewicz, người nhận nhiệm vụ quản lý tạm thời trong Tòa án tối cao thì ngay lập tức ID bắt đầu hoạt động. Chức chủ tịch thứ nhất Tòa án Tối cao mới được giao cho giáo sư Małgorzata Manowska, người có quan hệ với Zbigniew Ziobra. Trước đó, cũng theo ý muốn của Ziobra, Manowska từng là giám đốc Trường Tư pháp và Công tố Quốc gia - một cơ quan trực thuộc Bộ Tư pháp.
Tuy nhiên, đây vẫn chưa phải là kết thúc, bởi vì ngay cả Văn phòng công tố tối cao cũng phụ thuộc trực tiếp vào những người cầm quyền. Đảng Luật pháp và Công lý đã làm được thay đổi này trong những tháng đầu tiên cầm quyền, tức là vào đầu năm 2016. Theo đó, cơ quan này đã được chuyển đổi từ một thể chế độc lập thành một cơ quan hoàn toàn phụ thuộc vào một chính trị gia - Zbigniew Ziobro, với tư cách là Trưởng công tố (lúc này Ziobro đang là bộ trưởng bộ Tư pháp – ND). Kết quả của những hành động này là văn phòng công tố Tối cao thường thực hiện các mệnh lệnh rõ ràng nằm trong tay nhà chức trách. Vấn đề đặt ra là liệu những hành động như trên có giúp các nhà điều tra thành công hay ngược lại. Có thể thấy rằng, bất kể kết quả ra sao, chắc chắn các công tố viên dưới quyền của Ziobro sẽ gây khó khăn cho công việc của những người đang nhắm vào mục tiêu này.
Trường hợp của Krauze và Giertych, tức là sự thất bại của văn phòng công tố
Vào thời cao điểm của đại dịch ở Ba Lan - giữa tháng 10 - khi 8.099 trường hợp nhiễm coronavirus mới được ghi nhận (và đây là con số lớn nhất ở Ba Lan kể từ đầu đại dịch đến thời điểm này) - Văn phòng công tố đã quyết định bắt giam doanh nhân Ryszard Krauze cùng với luật sư, cựu phó thủ tướng Roman Giertych, và 10 người khác. Vụ bắt giữ được thực hiện bởi Cục Phòng chống Tham nhũng Trung ương phối hợp với các nhà điều tra. Toàn bộ vụ án lên quan đến việc chuyển nhượng và chiếm đoạt khoảng 92 triệu PLN từ công ty phát triển Polnord. Giertych suy sụp khi bị bắt và phải nhập viện. Tại đó, công tố viên đã đọc các cáo buộc trong khi ông ta rất có thể đang trong tình trạng bất tỉnh.
Sau đó bắt đầu một loạt vụ việc gây tiếng vang của Văn phòng Công tố khu vực Poznań, nơi giải quyết vụ án Polnord. Tòa án ở Poznań không đồng ý bắt giữ Ryszard Krauze và 4 người khác. Khi cơ quan công tố kháng cáo quyết định này, tòa án đã bác bỏ. Bản thân Krauze đã cho rằng các nhà điều tra đã nhầm lẫn giữa „thu nhập với gây thất thoát". - Tôi đã mang lại cho Polnord cơ hội kiếm tiền nhiều gấp ba. Nhưng công tố viên đã không nói điều đó và chỉ nghĩ rằng có lẽ tôi đã bớt xén gì đó. Bây giờ thì tòa án đã hiểu, và do đó tôi có thể tự do tiếp tục công việc của mình - ông nói.
Ngay sau đó, Tòa án quận ở Poznań đã đình chỉ việc thi hành quyết định liên quan đến việc thực hiện tất cả các biện pháp ngăn chặn mà cơ quan công tố áp đặt đối với Roman Giertych. Trong khi đó thì các nhà điều tra quyết định áp dụng nhiều biện pháp ngăn chặn đối với vị cựu phó thủ tướng như: Tiền bảo lãnh 5 triệu PLN, cấm hành nghề luật sư, cấm xuất cảnh và cấm tiếp xúc với các nghi phạm khác. Cuối cùng, vào ngày 3 tháng 12, Tòa án quận Poznań đã dỡ bỏ tất cả các biện pháp mà văn phòng công tố đưa ra. Theo Giertych, không có tình trạng nghi vấn. Bản thân luật sư này tuyên bố rằng ông sẽ đệ đơn chống lại những công tố viên đã ra quyết định tạm giam và muốn buộc tội ông.
Nhìn chung, toàn bộ vụ án đã kết thúc với một bức màn đen phủ lên văn phòng công tố tối cao. Và Giertych - một nhà phê bình nhất quán với chính phủ PiS - quay trở lại nghề của một luật sư, điều mà các điều tra viên đã cố gắng ngăn cản. Nhân tiện, cần nói thêm rằng nỗ lực bắt giữ ông ta diễn ra đúng một ngày trước trước phiên tòa bắt giữ quan trọng tại tòa án, trong thời điểm Giertych đại diện cho doanh nhân Leszek Czarnecki. Những cáo buộc chống lại Giertych đã được Ziobro đề xuất trong một cuộc họp báo. Vào tháng 9/2020, bộ trưởng Bộ Tư pháp và Trưởng công tố Ziobro còn thông báo rằng chủ sở hữu của Ngân hàng Getin và Ngân hàng Idea phải bị bắt giữ vì liên quan đến vụ bê bối của công ty đòi nợ GetBack. Cuối cùng, vào ngày 21 tháng 12, tòa án đã bác bỏ đề nghị của Công tố tối cao về việc bắt giữ Czarnecki.
Trường hợp của Józef Gack. "Kỳ quặc"
Vào ngày 22 tháng 7 năm 2020, Phòng Kỷ luật của Tòa án Tối cao đã quyết định truất quyền miễn trừ của công tố viên Józef Gack. Đó là do quyết định của ông ta liên quan đến một trong những cuộc điều tra Smolensk do Antoni Macierewicz phụ trách. Văn phòng công tố cáo buộc Gack đã không thực hiện nghĩa vụ của mình trong cuộc điều tra về thảm họa Smolensk do ông ta đảm nhiệm. Đó là việc ông phải báo cáo về tội phạm được nghi ngờ - Tướng Marian Janicki, người đứng đầu Cục Bảo vệ Chính phủ khi đó.
- Đó là một quyết định mà đã hai lần tôi không đồng ý. Văn phòng công tố không cho biết những nghĩa vụ nào mà tôi đã không thực hiện và chúng được viết và ghi rõ ở đâu. Không có điều khoản nào được chỉ ra buộc tôi phải đưa ra một quyết định riêng để ngừng điều tra liên quan đến Marian Janicki. Đây là một điều kỳ lạ đối với tôi - Gack thừa nhận.
Vào tháng 11 năm 2019, tòa án kỷ luật của Văn phòng Công tố Quốc gia đã trả lại quyền miễn trừ cho công tố viên Gack - quyết định ghi rằng không có căn cứ cho việc truất quyền này.
- Tôi không bất ngờ trước quyết định này của cơ quan công tố. Tôi đã không gửi bất kỳ giải thích nào vì tôi tin rằng quyền miễn trừ của tôi đã bị từ bỏ một cách bất hợp pháp. Đó là tất cả những gì tôi phải nói vào thời điểm này. Tôi hy vọng bản cáo trạng sẽ được đệ trình lên tòa án trong tương lai gần - Công tố viên Gacek cho biết trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 11/2020.
Năm vừa qua là một chuỗi "thành công" đối với các thẩm phán của phòng Kỷ luật do Ziobro bổ nhiệm cũng như Văn phòng công tố vốn phụ thuộc vào người đứng đầu đảng Solidarna Polska. Do các hoạt động điều tra, thẩm phán Beata Morawiec và Thẩm phán Igor Tuleya đã bị loại khỏi nghề thẩm phán. Phòng Kỷ luật của Tòa án Tối cao, theo yêu cầu của văn phòng công tố Tối cao đã bãi bỏ quyền miễn trừ của họ - điều này tự động có nghĩa là bị đình chỉ nhiệm vụ chuyên môn. Thẩm phán Paweł Juszczyszyn cũng bị đình chỉ nhiệm vụ theo quyết định của Phòng Kỷ luật - theo yêu cầu của thẩm phán, phát ngôn viên kỷ luật do Ziobro bổ nhiệm.
Vào năm 2021, Cánh Hữu sẽ bước vào năm cầm quyền thứ sáu của mình. Vào lúc này họ đã có trong tay Tòa án Hiến pháp, Hội đồng Tư pháp Quốc gia và Tòa án Tối cao. Nhưng hệ thống này vẫn còn đủ mạnh để giúp các thẩm phán không phải luôn luôn xét xử theo cách của nhà cầm quyền. Vì vậy có thể nói rằng Cánh Hữu vẫn chưa thành công trong việc kiểm soát hoàn toàn hệ thống tư pháp, mặc dù họ đã đầu tư rất nhiều vào đây.
Nhưng hiện nay, hệ thống tư pháp Ba Lan đang được coi như một võ sĩ đấm bốc đã bị một cú đấm nặng và đã một vài lần đo ván. Cho dù không bị đánh gục thì sau trận này hắn sẽ hồi phục rất lâu. Và một số vết sẹo sẽ tồn tại mãi mãi. Bởi vì thật khó mong đợi một chính phủ cầm quyền mới - dù là chính phủ của đảng nào - sẽ không tận dụng cơ hội kiểm soát các cơ quan tư pháp mà nó được thừa kế từ PiS.
Xuân Nguyên (lược dịch)
(Nguồn:https://www.onet.pl/informacje/onetwiadomosci/reforma-sadownictwa-pis-analiza-magdy-galczynskiej/0fpzl16,79cfc278)
Bình luận