BBT : 25 năm qua Ba Lan đã tiến một bước dài trên con đường cải cách từ nền kinh tế quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường tự do. Việt nam cũng đã trải qua cải cách và thu được những thành tựu to lớn trên con đường hội nhập với kinh tế thế giới. Nhưng theo một số chuyên gia kinh tế, VN cần có thêm những cải cách mới nữa nhằm duy trì tốc độ tăng trưởng cao, tận dụng cơ hội lịch sử về dân số trẻ, vị trí địa chính trị quan trọng để đưa VN tới vị trí xứng đáng phải có.
Chúng tôi trân trọng giới thiệu bài viết ngắn của tác giả : Adam Wojcik điểm lại 25 mốc quan trọng trên con đường vươn tới tự do kinh tế của Ba Lan, để bạn đọc tham khảo kinh nghiệm của Ba Lan. Người lao động từ mức lương trung bình 15usd/tháng năm 1988, đến nay có mức lương trung bình là khoảng 3500 zl và dự kiến Ba Lan sẽ đạt mức sổng Tây Âu năm 2028.
Một điều đáng kinh ngạc như phép lạ của Chúa là Ba Lan cải cách kinh tế và có tiến hành những thay đổi thể chế tổ chức xã hội về mặt chính trị nhưng hoàn toàn không đổ máu. Điều này có được nhờ nền tảng Thiên chúa giáo, có tinh thần vị tha giống như ”từ bi hỉ xả” của Phật giáo. Vị thủ tướng đầu tiên sau 1989 Tadeusz Mazowiecski đã có quyết định và kiên trì quan điểm không đoán xét quá khứ, tạo được hậu thuẫn to lớn của toàn xã hội đi theo con đường cải cách. Ông luôn luôn cho rằng những quyết định trong quá khứ là sự lựa chọn cái ít xấu hơn (Ví dụ Thiết quân luật 1981) trong hoàn cảnh quốc tế thời điểm đó của Ba Lan.
- Ngày 1/1/1989
Luật Wilczek có hiệu lực, luật này cho người dân Ba Lan tự do gần như không giới hạn trong kinh doanh . Kết thúc chủ nghĩa tập trung quan liêu bao cấp và thị trường tự do bắt đầu. Kể từ đó, tất cả những gì không bị cấm nghĩa là được cho phép. Bạn có thể giao dịch những gì bạn muốn , mà không cần bất kỳ giấy phép nào. Ban đầu với các ” quầy hàng cách mạng ”, người Ba Lan tràn xuống đường phố, nhưng không phải đi biểu tình mà để buôn bán các loại hàng hóa, có cả những quầy bán hàng làm từ xe nôi trẻ em. Người ta ước tính rằng luật Wilczek tạo ra tại Ba Lan khoảng 5 triệu việc làm.
Mieczyslaw Wilczek , tác giả của dự luật.
***
- Ngày 28/12/ 1989
Quốc hội thông qua kế hoạch cải cách Balcerowicz, một gói 10 luật của nhóm nghiên cứu do Leszek Balcerowicz , Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Tài chính đưa ra . Cải cách nhằm mục đích kiềm chế lạm phát (như việc cấm in thêm tiền để trang trải thâm hụt ngân sách , giảm tốc độ tăng lương danh nghĩa) và chấm dứt nền kinh tế quan liêu bao cấp (ví dụ như việc bãi bỏ những bảo đảm của các doanh nghiệp nhà nước và buộc họ phải đưa ra các khoản vay trên cơ sở thương mại ) .
Trên một bức ảnh. Bộ trưởng Tài chính trong chính phủ của Tadeusz Mazowiecki , ông Leszek Balcerowicz trình bày tại phiên họp của Sejm dự thảo gói cải cách kinh tế và chính trị , được đặt tên là kế hoạch Balcerowicz , tháng 10 năm 1989
***
- Tháng 2/1990
Lạm phát ở Ba Lan đạt đến đỉnh điểm - giá trong các cửa hàng leo thang phi mã đạt mức 1183%/năm . Rất may sau đó kế hoạch Balcerowicz phát huy tác dụng, lạm phát giảm dần và trong tháng 1 năm 1991 lần đầu tiên giảm xuống dưới 100 phần trăm. Như vậy chính thức kết thúc thời kỳ siêu lạm phát của Ba Lan, sau 15 tháng thi hành kế hoạch Balcerowicz .
Trên một bức ảnh. 1990/01/15 . Nửa lít cồn công nghiệp - 54 000 zł . Cộng với tiền vỏ chai 150 zł
Về sau đổi tiền(1995) 1 zl mới = 10000 zl cũ.
***
- Ngày 16/4/ 1991
Khai trương giao dịch chứng khoán tại Warsaw , ngày diễn ra phiên chính thức đầu tiên . Chính phủ bán cổ phần của mình trong năm công ty nhà nước (Exbudu, Kabli, Krosna, Próchnika , Tonsilu ) . Ban đầu người dân Ba Lan rất dè dặt đến với TTCK , phiên họp đầu tiên chỉ có 112 lệnh mua và bán với tổng doanh số 2000 usd. Ngày nay , thị trường chứng khoán Warsaw là sàn lớn nhất ở Trung và Đông Âu . Vốn hóa thị trường của nó (hiện tại 846.000.000.000 ZL = 273 tỷ USD ) cao hơn vốn hóa TTCK của Prague , Budapest và Bucharest nhiều lần.
Môi giới CK tại nơi làm việc , 1991
***
- Ngày 31 tháng 7 1992
Là đầu tiên trong lịch sử hiện đại, Ba Lan tư hữu hóa ngân hàng. Chính phủ đã bán cổ phần của Ngân hàng Phát triển xuất khẩu ( BRE Bank, mBank hiện nay). Lần thứ hai - trong tháng 1 năm 1994 - đã tư nhân hóa thông qua thị trường chứng khoán Ngân hàng Slaski . Hiện nay, gần như tất cả các lĩnh vực ngân hàng Ba Lan đã được cổ phần hóa, nằm trong tay tư nhân.
Trụ sở chính của Ngân hàng BRE Bydgoszcz (Ngân hàng Phát triển xuất khẩu) tại Bydgoszcz .
***
6/ Ngày 08 tháng 1 năm 1993
Quốc hội thông qua pháp luật về thuế VAT (Gíá trị gia tăng) , sắp xếp lại hệ thống thuế và đảm bảo sự ổn định tài chính công . Hiện nay VAT chắc chắn là thuế quan trọng nhất cho ngân sách nhà nước (chiếm 40% ) , nhưng sau một vài sửa đổi và ban hành hàng ngàn các quy định , quyết định và giải thích ( thường mâu thuẫn) quy định của Luật thuế VAT đã trở nên quá phức tạp và là một trong những gánh nặng chính cho các doanh nghiệp .
***
7/ 01 Tháng 1 1995
Ngân hàng Quốc gia Ba Lan thực hiện đổi mệnh giá tiền . Lạm phát tương đối ổn định ( là 32 % /năm ), Vì vậy ngân hàng trung ương quyết định đổi sang loại tiền mới của nước Cộng hòa Ba Lan . 10000 Zloty của Ba Lan cũ (PLZ) được thay thế bằng 1 Zloty mới ( PLN ), giảm bốn số không.
***
8/ 27 czerwca1995
Ba Lan trở lại trên thị trường nợ, thị trường tư bản quốc tế . Chính phủ Jozef Oleksy phát hành trái phiếu nước ngoài đầu tiên trong lịch sử của nước Cộng hòa thứ ba , đưa được Ba Lan vào tầm ngắm của các nhà đầu tư toàn cầu. Chúng ta bán được 250 triệu usd trái phiếu kho bạc 5 năm, trả 7,8% lãi suất mỗi năm.
***
9/ 01 Tháng 1 1999
Có hiệu lực bốn gói cải cách của chính phủ Jerzy Buzek . Từ quan điểm kinh tế, yếu tố quan trọng nhất của chương trình này là cải cách lương hưu . Thay đổi phương pháp tính lương hưu , hạn chế mạnh mẽ số tiền trợ cấp (vì cho rằng nó đã vượt qua sức chịu đựng của ngân sách và nền kinh tế ) , và cũng giới thiệu một trụ cột thứ hai (các quỹ hưu trí) và thứ ba ( các tài khoản hưu trí cá nhân và quỹ hưu riêng của từng doanh nghiệp ) . Ý tưởng của cải cách này là nhà nước cần có tích lũy dự trữ lương hưu dự kiến cho khủng hoảng nhân khẩu học của 30-40 năm tới, khi dân số bắt đầu già đi.
Trên một bức ảnh. Jerzy Buzek ( và Leszek Balcerowicz , Wieslaw Walendziak , Geremek ) trong Sejm , 1999
***
10/ Ngày 12 tháng 4 năm 2000
Quầy đổi tiền ở vùng nông thôn.
Ngân hàng Quốc gia Ba Lan thả nổi tỷ giá hối đoái đồng zl cho thị trường điều tiết. Đồng zl trở thành đồng tiền có tính chuyển đổi đầy đủ, loại bỏ các rào cản giới hạn ( trước đó 1 ngày, đồng zl chỉ có thể thay đổi không quá 15% so với các đồng tiền chính khác). Kể từ đó giá trị đồng zl do thị trường tài chính quyết định và nền kinh tế Ba Lan là hoàn toàn mở cửa cho các dòng tài chính quốc tế chảy vào đầu tư .
***
11/ Tháng 5 năm 2002
Lạm phát lần đầu tiên trong lịch sử rơi xuống dưới mục tiêu đặt ra (2,5 %) . Đây là một thời khắc lịch sử , từ đó sự biến động giá trong các cửa hàng trong 1 tháng thậm chí không vượt quá ngưỡng kiểm soát của Hội đồng Chính sách tiền tệ ( không được tăng quá 5 % ) .
***
12/ Tháng Hai , 2003
Tỷ lệ thất nghiệp đạt mức cao trong lịch sử, tới 20,7% , trở thành vấn đề kinh tế và xã hội lớn nhất của đất nước. Tỷ lệ thất nghiệp cao này một phần là do suy thoái kinh tế , phần khác là nó cũng đã bị trì hoãn trong quá trình chuyển đổi . Các công ty nhà nước trong những năm 1990s đã ồ ạt thuê mướn nhân công và khi có cuộc khủng hoảng 2001-2002, họ phải tái cơ cấu và sa thải hàng loạt .
Biểu tình ở Kielce đòi công ăn việc làm 04/2003
***
13/ Ngày 27 tháng 1 năm 2004
Chính phủ Leszek Miller tiếp nhận kế hoạch Hausner , là gói cải cách của Phó Thủ tướng và Bộ trưởng lao động Jerzy Hausner thảo ra. Chương trình nhằm mục đích cải tổ tài chính công Ba Lan thông qua việc tái cơ cấu các mỏ nhà nước và cải cách hệ thống chăm sóc sức khỏe, cắt giảm chi tiêu về quản lý . Thật không may, chính phủ Leszek Miller bị đổ và kế hoạch không được thực hiện . Mặc dù các nhà kinh tế có kêu gọi quay trở lại với kế hoạch Hausner , nhưng các chính phủ kế tiếp đều thiếu quyết tâm thực hiện những cải cách này vì chúng không được lòng dân .
Jerzy Hausner năm 2004
***
14/ Ngày 01 tháng năm 2004
Ba Lan vào Liên minh châu Âu EU . Chính phủ có quyền tiếp cận đến hàng trăm tỷ zl của các quỹ EU và các doanh nghiệp Ba Lan có được thị trường khổng lồ , gần 400 triệu người tiêu dùng. Ngành xuất khẩu của Ba Lan phát triển mạnh mẽ .
Cục trưởng Cục Hải quan Anita Marchalewicz gỡ tấm biển phòng thuế sau khi Ba Lan gia nhập EU , tại biên giới với Slovakia , 01/5/2004
***
15/ Ngày 31 tháng bảy năm 2008
Đồng zl đạt đến đỉnh cao giá trị so với euro và usd - 1 euro xấp xỉ 3,20 zł , 1 usd = 2,05 ZL , và đồng franc Thụy Sĩ trị giá chỉ có 1,96 zł . Giá trị ngoại tệ giảm khiến cho Ba Lan lao vào cơn sốt cho vay ngoại tệ. Những người vay ngoại tệ sẽ sớm thu được một bài học đau đớn trong thị trường tiền tệ, một thị trường không ổn định và khó có thể đoán trước được.
Ghi chú tỷ giá 1 euro = 4.16 zl ngày 13/1/2014
***
16/ Ngày 15 tháng 9 năm 2008
Tại Mỹ ngân hàng Lehman Brothers sụp đổ, gây ra sự sụp đổ thị trường tài chính toàn cầu. Phải thừa nhận rằng , sự kiện này diễn ra ở xa biên giới Ba Lan , nhưng quy mô của hiện tượng này là quá lớn đến nỗi ngay sau đó cũng tác động vào nền kinh tế của Ba Lan . Các nhà kinh tế thế giới đã hiểu ra rằng : thị trường tài chính toàn cầu sẽ không bao giờ như trước đây.
***
17/ 06 Tháng Ba 2009
Tỷ lệ EUR / PLN đạt đến đỉnh điểm của nó – tỷ giá là 1 euro = 4,80 zł . Sau vụ sụp đổ của Lehman Brothers, sự rút chạy về chính quốc của tư bản khỏi khu vực Đông Âu khiến cho tiền Ba Lan bị xuống giá trong thị trường tài chính . Cuộc chạy trốn khỏi thủ đô Ba Lan khiến cho chỉ trong vòng 6 tháng đồng zl bị mất 1/3 giá trị và các khoản nợ của hàng trăm ngàn gia đình Ba Lan và các doanh nghiệp đã phồng lên nhanh chóng ( đặc biệt là những người vay ngoại tệ để kinh doanh hay mua nhà trả góp).
Ghi chú tỷ giá 1 euro = 4.16 zl ngày 13/1/2014,
18/ Ngày 2 tháng 9 năm 2009
Số liệu Eurostat về tăng trưởng kinh tế trong Liên minh châu Âu trong quý 2/2009 đã chỉ ra rằng Ba Lan là nền kinh tế tiếp tục phát triển , trong khi tất cả những nước khác thuộc EU chìm trong suy thoái kinh tế . Đây là trường hợp đầu tiên như vậy trong lịch sử của EU. Thủ tướng Donald Tusk trên sàn chứng khoán Vacsava mở một cuộc họp để thông báo rằng Ba Lan là " hòn đảo xanh " . Ông nói trên nền đỏ bản đồ của châu Âu, chỉ có Ba Lan được đánh dấu màu xanh lá cây là còn tiếp tục tăng trưởng kinh tế .
***
19/ Ngày 30 tháng 12 năm 2010
Sau một vài tháng tranh chấp trong chính phủ , Thủ tướng Donald Tusk công bố chi tiết về những thay đổi quy hoạch trong hệ thống lương hưu . Đóng góp vào quỹ hưu trí đã phải giảm hai phần ba , do đó chính phủ sẽ được xông xênh nhiều hơn một chút trong ngân sách . Sửa đổi có hiệu lực vào ngày 01 tháng 5/ 2011. Sau này sẽ rõ , đây chỉ là một khúc dạo đầu để tháo dỡ thực sự hệ thống hưu trí trụ cột thứ hai .
***
20/ Ngày 11 tháng 5/ 2012
Bất chấp phản đối mạnh mẽ của công đoàn và phe đối lập , nhưng được Hạ viện ủng hộ, chính phủ thực hiện thay đổi tiếp theo trong hệ thống lương hưu, thời gian sắp xếp và nâng cao tuổi nghỉ hưu lên 67 tuổi. Phụ nữ lao động trong ngành hành chính sự nghiệp kéo dài thêm 7 năm, còn nam giới tuổi hưu sẽ kéo dài thêm 2 năm. Chính quyền giải thích rằng , sự thay đổi này là để tăng lương hưu cho người dân , nhưng trên hết là để đảm bảo sự an toàn của tài chính công.
***
21/ 29 tháng 10 năm 2012
Ba Lan trả hết nợ cho Câu lạc bộ London (các chủ nợ của Ba Lan), những đồng tiền nợ phát sinh từ thời chính phủ của Edward Gierek những năm 1970s . Ba Lan đã thực hiện điều đó trước thời hạn . Theo một thỏa thuận giữa Ba Lan và các chủ nợ trong những năm 1990s, thời hạn trả nợ là 2014 cho các khoản nợ của Câu lạc bộ Paris , và thời hạn 2024 cho Câu lạc bộ London .
Trên một bức ảnh. Edward Gierek .
***
22/ Tháng 4 năm 2013
Uy tín trái phiếu kho bạc Ba Lan tăng lên đến đỉnh điểm, lãi suất trái phiếu 5 năm mà chính quyền phải trả chỉ còn ở mức thấp kỷ lục 3,6 % . Nhu cầu thị trường tài chính quốc tế đối với trái phiếu (cho Ba Lan vay nợ) Ba Lan đánh bại tất cả các hồ sơ khác, đất nước của Chopin được các nhà đầu tư quốc tế xem như là nơi trú ẩn an toàn trong khu vực, nơi bạn có thể đầu tư vốn an toàn cao trong thời gian không có sự chắc chắn trên thị trường tài chính quốc tế.
***
23/ Tháng 6 năm 2013
Lạm phát ở Ba Lan rơi xuống 0,2 phần trăm. , mức thấp nhất trong lịch sử (ít nhất là kể từ khi dữ liệu so sánh có sẵn) . Đây là kết quả của phương pháp tiếp cận hạn chế của Hội đồng Chính sách tiền tệ , đã cố tình trì hoãn việc cắt giảm lãi suất .
***
24/ Quý II năm 2013
Lần đầu tiên trong lịch sử, Ba Lan đạt mức thặng dư trong tài khoản hiện tại, nghĩa là tiền cho vay nhiều hơn tiền đi vay . Điều này có nghĩa là lần đầu tiên Ba Lan cho các nền kinh tế khác vay tiền , chứ không phải ngược lại.
***
25/ Ngày 4 tháng 9 năm 2013
Chính phủ công bố chi tiết của giai đoạn thứ hai tháo dỡ các quỹ hưu trí . Lần này có những thay đổi rộng lớn hơn nhiều và hầu như loại bỏ các trụ cột hưu trí thứ hai . Chính phủ muốn tiếp nhận các trái phiếu của các quỹ hưu trí ( 120 tỷ ZL ) và tiền tiết kiệm được bảo hiểm trong 10 năm trước khi nghỉ hưu , và cho phép người dân có thể ra khỏi quỹ hưu trí OPF . Hạ viện đã thông qua một đạo luật vào ngày 6/12, và tổng thống đã ký nó vào ngày 27/12/2013. Như vậy đã đảo ngược theo cách này một phần lớn của cải cách lương hưu năm 1999.
(Theo biznes.onet)
Những con số kinh tế khô khan trên đây đã được viết rất sống động trong tác phẩm " Em ơi ... Ba Lan " của tác giả Trần quốc Quân, rất quen thuộc với cộng đồng người Việt ở Ba Lan.
Mời bạn xem đoạn phim về Con đường Ba Lan
Bình luận