Hổ phách vùng Ban-tích

Hổ phách (tiếng Anh: amber, tiếng Ba Lan: bursztyn) vùng biển Ban-tích còn được mệnh danh là “vàng vùng Ban-tích” được coi là loại đẹp nhất và quý nhất trên thế giới. 70% các sản phẩm kim hoàn làm bằng hổ phách có xuất xứ từ Ba Lan. Các khách hàng ưa chuộng nó nhất là người Trung Quốc và Ả Rập.

Theo thần thoại Hy Lạp, hổ phách được cho là nước mắt con gái Thần Mặt trời Helios khóc anh chảy vào song Eridan. Người Viking tin đó là nước mắt của nữ thần Frei khóc chồng, nếu nước mắt này rơi lên đá nó sẽ biến thành vàng, còn nếu rơi xuống biển sẽ trở thành hổ phách. Ngươi trung Quốc coi hổ phách là linh hồn của hổ bị giam trong đá, và đồ trang sức làm bằng nó sẽ cho người đeo thêm sức mạnh. Người Nga tin nó là “cha của các loại đá”, nó chữa được bệnh tật và bảo vệ tránh các ma lực. Với người Slavơ, hổ phách tượng trưng cho Mặt trời.

Hổ phách vùng Ban-tích là hóa thạch của các các loài cây lá nhọn cách đây ít nhất 40 triệu năm. Có khoảng gần 60 loại hổ phách, hay gặp nhất là màu vàng, đôi khi màu trắng sữa, ít nữa là loại không màu, rồi sắc xanh hay đỏ. Độ trong của hổ phách phụ thuộc vào lượng các bọt khí nhỏ bên trong. Nó mềm và nhẹ. Ở nhiệt độ thích hợp có thể nhuộm màu, là phẳng hay ghép chúng lại được.

Mỏ hổ phách lộ thiên lớn nhất thế giới (90% số lượng của thế giới) là ở bán đảo Sambia thuộc vùng Kaliningrad của Nga. Ở Ba Lan, hổ phách có ở vùng Pomorze (từ mũi Hell đến Mierzeja Wiślana và gần Słupsk cũng như ở Lubelszczyzna. Miền Tây Ucrain cũng có các mỏ của mình. Khối hổ phách Ban-tích lớn nhất nặng 9,5kg tìm thấy năm 1860 ở gần Kamienie Pomorskie, hiện nằm trong Bảo tàng của Đại học mang tên Humboldt ở Béc-lin. Các vật lạ nằm trong hổ phách như côn trùng, phần lá cây…làm hổ phách có giá trị hơn và làm nó đắt hơn.

Từ thế kỷ thứ V trước Công nguyên đã có con đường buôn bán hổ phách chạy từ trung tâm hổ phách Akwilei trên bờ biển Adriatic của Vương quốc La Mã đi qua Morawy, Sląsk, Wielkopolska..đến bờ biển Ban-tích gần Puszcz Gdański hiện nay.

Y học cổ truyền đã dùng hổ phách để chống cảm lạnh, tê thấp, đau đầu, làm lành các vết thương cũng như bệnh mất ngủ. Hương có hổ phách dùng để đuổi côn trùng và bột hổ phách nghiền nhỏ, hút như hút thuốc lá để làm sạch đường thở và chống sổ mũi. Trẻ em cắn hổ phách giúp mọc răng…Hiện nay người ta hay dùng dạng ngâm rượu hay dùng như một thành phần của mỹ phẩm.

Công trình nổi tiếng nhất dùng hổ phách để làm là GIAN PHÒNG HỔ PHÁCH được các nghệ nhân vùng Gdańsk làm năm 1701 theo đơn đặt hàng của vua Phổ Friderich đệ nhất để trang trí cho cung điện của mình ở ngoại ô Bec-lin. Sau nó được mang tặng cho Nga hoàng Pier Đại đế và trang hoàng cho Cung điện Mùa Đông ở St. Perterburg. Năm 1941, người Đức đã đóng nó vào các thùng và chở đi nhưng từ đó mất dấu vết. Sau chiến tranh người ta đã cố gắng tìm nó nhưng vô hiệu. Hiện ở Perterburg người ta đã tái tạo gian phòng này trên cơ sở các ảnh chụp đen-trắng, tiêu tốn 11,5 triệu USD.

Hàng năm (từ năm 1994) ở Ba Lan vào tháng ba tại Gdańsk có Hội chợ hổ phách lớn nhất thế giới AMBERIF, do Tổ chức quốc tế những người thợ gia công hổ phách tổ chức. Một kilogam hổ phách (tùy thuộc vào kích cỡ, màu sắc và cấu trúc) có giá tới vài nghìn euro, có loại giá một gram đắt hơn giá một gram vàng.

Kênh truyền hình Ba Lan “Historia”, lúc 21h, ngày thứ ba 2-4-2019, sẽ phát lần đầu phần 1 của bộ phim tài liệu 5 tập “Złoto Bałtyku” (vàng vùng Ban-tích), phim Ba Lan 2019 của đạo diễn Sambor Wilk. Bộ phim quay ở Gdańsk, thủ đô hổ phách của thế giưới.

QV (theo Gazeta Wyborcza, ngày 29-03-2019)