28-05-2020
Các tác giả: EDYTA ŻEMŁA, MATEUSZ BACZYŃSKI, MARCIN WYRWAŁ
Hàng chục triệu zloty tiền đóng thuế của dân Ba Lan mang trả quá giá cho một hãng buôn các test corronavirus với sự tham gia của chính phủ và liên quan đến đảng PiS. Khi thủ tướng Morawiecki cấm bán các sản phẩm phòng hộ trên các cuộc đấu giá qua mạng để chống đầu cơ thì hãng Argenta ở Poznan đã bán các xét nghiệm giá cao gấp 6 lần giá họ mua của một nhà sản xuất tại Thổ Nhĩ Kỳ. Chính phủ không mua các test rẻ hơn do Ba Lan làm.
- Theo Onet tìm hiểu được thì hãng Argenta đã mua của nhà sản xuất Thổ xét nghiệm với giá khoảng 34 zł một chiếc và bán lại cho chính phủ Ba Lan với giá có lúc lên tận 209 zł một chiếc.
- Bộ Y tế thừa nhận là họ không biết giá mua ở Thổ.
- Hãng bán giải thích giá cao có một trong các lý do là chi phí vận chuyển. Trong khi đó ít nhất một chuyến do chính phủ trả tiền vận tải.
- Các chủ của hãng Argenta liên quan đến PiS
- Ngay từ tháng ba trên thị trường đã có các test rẻ hơn của các nhà sản xuất Ba Lan, nhưng chính phủ đã chọn hàng ngoại.
Tháng ba là tháng căng thẳng nhất ở Ba Lan trong cuộc chiến với virus. Các bệnh viện rất thiếu dụng cụ phòng hộ. Giám đốc các bệnh viện báo động là trên Internet phải mua với giá đầu cơ, cao hơn rất nhiều so với giá bình thường.
Ngày 11/3 thủ tướng Mateusz Morawiecki đã tuyên bố cấm OLX và Allegro không được bán các hàng liên quan đến corronavirus để tránh việc đầu cơ. Lúc này các chuyên gia báo động về nhu cầu làm số lớn xét nghiệm để phát hiện virus và chữa bệnh. Hơn nữa số test lúc ấy Ba Lan làm rất ít, chỉ cỡ vài trăm xét nghiệm mỗi ngày. Chính phủ Ba Lan đã tìm các hãng cung cấp test và đã tìm ra vài hãng Ba Lan bắt đầu nhập test từ nước ngoài. Mỗi hợp đồng giá từ vài triệu đến chục triệu zloty. Hãng Argenta ở Poznan là được đặc biệt ưu tiên. Theo số liệu của Bộ Y tế, hãng này đã nhập về 365 nghìn test với giá 47 triệu zł.
Phần lớn số test – hơn 340 nghìn test giá 44 triệu zł – là nhập từ Thổ, xét nghiệm Bosphore Novel Coronavirus do Anatolia GeneralWork sản xuất. Dễ dàng tính ra giá trung bình của một test chính phủ trả cho Argenta là 128 zł.
Chúng tôi đã hỏi Argenta giá họ mua ở nhà sản xuất Thổ thì được trả lời: „Giá mua các sản phẩm là bí mật kinh doanh. Lúc công ty cung cấp các test ấy, giá dao động lớn mỗi ngày do nhu cầu cao”.
Tuy nhiên chúng tôi đã tìm hiểu được con số của hãng này chứng tỏ vào tháng ba, người Thổ đã bán test cho Argenta với giá chưa đầy 34 zł mỗi chiếc. Đến lượt mình hãng Argenta đã bán cho chính phủ với giá khác nhau. Bộ Y tế thừa nhận đã mua với giá thấp nhất là 124 zł, và cao nhất – 209 zł. Thế có nghĩa là Argenta đã bán với giá gấp từ ba đến sáu lần giá họ mua.
Chúng tôi đã hỏi Bộ Y tế xem họ có biết giá hãng Argenta mua của nhà sản xuất Thổ là bao nhiêu không thì được trả lời rằng Bộ không biết. Chúng tôi cũng hỏi trước khi ký hợp đồng với các trung gian họ có tham khảo giá thị trường không
thì Bộ trả lời là mua của Argenta vì “họ có test”, “nguồn cung đảm bảo” và “việc có mặt trên thị trường Ba Lan” của hãng này.
Trong khi dễ dàng có thể thấy chính loại test của Thổ này giá ở các cửa hàng thuốc chuyên trên mạng chỉ cỡ 50 zł – rẻ gấp ba lần giá chính phủ mua qua hãng trung gian Argenta. Vậy nếu mua theo giá thị trường, chính phủ tiết kiệm được cho mỗi test là 79 zł tiền thuế của dân, tức tổng cộng 27 mln zł. Sẽ còn có thể tiết kiệm hơn nữa vì giá chúng tôi đưa là giá bán lẻ, nếu mua buôn sẽ còn được hạ nữa.
Vậy tại sao Argenta lại bán đắt như thế? Ông giám đốc hãng Sławomir Gnalicki giải thích lý do chi phí logistic và vận tải khá lớn khi đại dịch. Ông nhấn mạnh là “ngoài hai ngoại lệ mọi chi phí vận tải, hải quan và “handling” cho toàn bộ lô hàng công ty ông phải chịu – tức về nguyên tắc họ không có sự hỗ trợ nào của Bộ Y tế và các cơ quan chính phủ. Câu trả lời này mâu thuẫn với thông tin của Bộ Y tế. Văn phòng báo chí của Bộ đã trả lời chúng tôi là việc vận chuyển lô hàng đầu từ Thổ về Ba Lan đã do Văn phòng Hội đồng Bộ trưởng tài trợ và là chuyến bay của chính phủ.
Các mối liên hệ chính trị của các doanh nhân Poznan
Như chúng tôi phát hiện, các ông chủ của Argenta có quan hệ với đảng PiS. Người thành lập hãng là ông Tomasz Zdziebkowski. Cách đây vài năm ông chuyển cổ phần cho em rể và vợ. Ông này nổi tiếng không chỉ vì kinh doanh mà còn về hoạt động chính trị. Ông nằm trong ban kiểm tra gồm ba người của Câu lạc bộ Công dân đại học - Akademicki Klub Obywatelski - AKO mang tên Tổng thống Lech Kaczyński. AKO là môi trường gắn chặt với PiS, rất thân thiện với các chính trị gia như Antoni Macierewicz. Nhiều nhân vật quan trọng của AKO ứng cử vào Hạ viện và Thựơng viện trên danh sách của PiS.
Hơn nữa Tomasz Zdziebkowski, cũng như bộ trưởng Y tế Łukasz Szumowski, thuộc Zakon Maltański và mới đây ông này làm thủ quỹ. Vợ ông Dorota Zdziebkowska cũng tích cực hoạt động chính trị. Trong cuộc bầu cử quốc hội năm 2019 bà được PiS đưa tham gia Ủy ban Bầu cử khu vực số 38 ở Poznan.
Khi nói chuyện với Onet, Tomasz Zdziebkowski khẳng định việc ông tham gia các tổ chức trên không ảnh hưởng gì đến việc hãng Argenta nhận được đặt hàng của chính phủ. Tôi chỉ biết họ giành được nó hoàn toàn minh bạch và trung thực– ông nhấn mạnh.
Về quan hệ với chính phủ chúng tôi cũng hỏi ông đương kim giám đốc Sławomir Gnalicki– Chúng tôi không có bất cứ quan hệ nào với chính phủ cả. Đại diện Bộ Y tế tự đến cho chúng tôi và yêu cầu hỗ trợ – giám đốc Gnalicki kể cho chúng tôi.
– Không có quan hệ gì ư? Ông hãy hỏi ông ấy chuyến thăm Argenta của bà bộ trưởng Jadwiga Emilewicz – các nhân viên hãng này khuyên chúng tôi. – Đó là một sự kiện lớn. Nhân viên thường còn bị cấm xuống dưới nhà khi đoàn đến nữa. Cả cà phê cũng không được xuống pha cho mình.
Tomasz Zdziebkowski khẳng định là bà bộ trưởng Emilewicz có đến thăm hãng.
Câu hỏi về chuyến thăm, chúng tôi cũng hỏi bà bộ trưởng Emilewicz. Văn phòng báo chí của Bộ đã trả lời là bà bộ trưởng đã đến thăm Argenta hôm 3/9/2019. Đó là một trong hàng trăm chuyến thăm các hãng của bà trên toàn Ba Lan.
Các nhân viên của Argenta cũng khẳng định là Tomasz Zdziebkowski là người quen ông Kornel Morawiecki, bố của thủ tướng Mateusz Morawiecki và rất hay khoe chuyện này. – Tôi không quen ông Kornel Morawiecki. Chỉ có một lần tôi nhìn tận mắt ông ta – Tomasz Zdziebkowski nói với chúng tôi.
Bộ Y tế coi thường các hãng Ba Lan
Việc mua số lượng lớn test qua các trung gian xảy ra vào lúc chính phủ cam kết ủng hộ các doanh nghiệp Ba Lan. Khi trên thị trường xuất hiện các test rẻ hơn đáng kể thì chúng hoàn toàn không được chính phủ để ý tới.
Cuối tháng 4 khi được phỏng vấn của báo „Dziennik Gazeta Prawna” bộ trưởng Y tế Łukasz Szumowski có nói "chúng ta đã bắt đầu quá trình sản xuất test ở Ba Lan. Có hai hãng lớn và chúng tôi đã có hợp đồng với cả hai". Như lời ông quản lý của một trong các hãng Ba Lan thì lúc ấy test đã được chào hàng từ một tháng rồi. Và ngay từ đầu, chả ai trong chính phủ quan tâm đến họ, và nếu mua thì số lượng không đáng kể, là rất nhỏ so với lượng mua từ nước ngoài.
Một trong các nhà sản xuất là Biomaxima ở Lublin. Theo chúng tôi biết thì họ đã vài lần thử bán sản phẩm cho chính phủ. Lần đầu họ muốn bán test loại nhanh tức test kháng thể hồi đầu tháng ba. Lúc ấy ông bộ trưởng Szumowski đã khẳng định là Tổ chức Y tế thế giới WHO nói chúng không hiệu quả. Thế mà chính Bộ Y tế thừa nhận chính phủ đã mua hôm 2 và 16/4 qua trung gian đến 185 nghìn test nhanh ấy với giá 4,1 triệu zł từ Trung Quốc.
Hôm 2/3 hãng Ba Lan tuyên bố sẽ làm loại test di truyền mà Bộ Y tế cần. Họ chào hàng cụ thể vào cuối tháng ba và đầu tháng tư. Và lần này không có ai từ phía chính phủ quan tâm cả. Các loại test này theo đại diện của Biomaxima chúng có chất lượng và giá cạnh tranh hơn so với của nước ngoài. Chúng nhậy hơn của Thổ tức phát hiện nhanh virus hơn. Ngoài ra test Thổ phải bảo quản ở nhiệt độ -20 độ C, trong khi test Ba Lan để ở nhiệt độ trong phòng nên giá bảo quản thấp hơn nhiều, lại không cần phải mất phí chuyên chở từ Thổ. Mà họ phải trả hãng Argenta trung bình 128 zł, trong khi test Ba Lan giá 62 zł. Tháng 4, chính phủ cũng quyết định mua nhưng chỉ có 24 nghìn test của hãng Lublin này.
Hãng Ba Lan thứ hai thì thực sự đến bây giờ mới có hy vọng cộng tác với chính phủ. Do là hãng Medicofarma ở Vác-sa-va đang sản xuất tại một nhà máy ở Radom 150 nghìn test do Viện Hóa hữu cơ ở Poznan trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Ba Lan làm. Chúng được sản xuất trên cơ sở hợp đồng giữa Bộ Khoa học và Đại học với Viện Hàn lâm Khoa học Ba Lan PAN. Lô đầu PAN sẽ chuyển cho Bộ miễn phí vào đầu tháng sáu, khi đó mới biết Bộ Y tế có mua hay không. Giá sơ bộ test của Medicofarma là 53 zł, như vậy cũng rẻ hơn test Thổ mà Argenta bán cho chính phủ. Nhưng ông giám đốc Medicofarma Cezary Kilczewski rất thận trọng khi nói về khả năng đặt hàng của Bộ: – Chúng tôi hy vọng có cộng tác vì thứ nhất test đang cần, thứ hai nó là của Ba Lan nên cần ủng hộ các hãng Ba Lan và ý tưởng khoa học của Ba Lan, và thứ ba là giá của nó cạnh tranh – ông nói với chúng tôi.
Khi chúng tôi viết bài báo đầu và đưa tin chính phủ thích bỏ hàng triệu zloty ra mua test corronavirus của Trung Quốc, Hàn Quốc và Thổ hơn mua của các hãng Ba Lan thì ông thứ trưởng Bộ Y tế Janusz Cieszyński đã phản ứng. Một ngày sau ông đã nói ở trang mạng WP.pl là các test của hãng Biomaxima ở Lubin đã được xét nghiệm tại phòng thí nghiệm của Cơ quan Vệ sinh Quốc gia (Państwowy Zakład Higieny- PZH) và chúng tôi được tin là “chúng là các test di truyền không đầy đủ phẩm chất”. Để đẩy các nghi ngờ là Bộ Y tế cho những người trung gian mua test
COVID-19 ở nước ngoài ăn mà không ủng hộ các nhà sản xuất trong nước, thứ trưởng Cieszyński đã tấn công hãng Ba Lan. Nhưng ông ta đã bắn phí đạn – theo người đưa tin cho chúng tôi. Đúng là hôm 25/5, Państwowy Zakład Higieny (PZH) đã thông báo trên trang mạng của mình “tuyên bố về chất lượng test của hãng Biomaxima”. Thông báo viết là họ đã nghiên cứu lại các test này và “Kết quả các nghiên cứu khẳng định sự phù hợp với các phương pháp mẫu của PZH đến 99% do vậy nó hoàn toàn hiệu quả cho chẩn đoán COVID-19”. Họ cũng nhắc lại là các xét nghiệm của Ba Lan này cũng được viện Pasteur của Pháp công nhận kết quả tốt và cho phép bán ở Pháp.
Như vậy test của Ba Lan phải qua đến hai lần xét nghiệm ở PZH. Lần đầu vào đầu tháng 4, còn lần thứ hai sau câu nói của ông thứ trưởng Cieszyński.
Để so sánh, các test Bosphore của Thổ và LifeRiver của Trung Quốc (cả hai loại hãng Argenta mua) đã chỉ cần trình giấy tờ không thôi đã được chấp nhận. Tại sao lại như vậy?
Trong tình hình như vậy một câu hỏi được đặt ra, tại sao test của Ba Lan lại bị soi kỹ thế? Chúng tôi hỏi ông giám đốc PHZ tiến sỹ Grzegorz Juszczyk. – Phải mở rộng, chỉ ra cụ thể tại sao ông thứ trưởng lại nói hơi khác đi như thế – ông Juszczyk trả lời không đi thẳng vào câu hỏi. Nhưng khi chúng tôi hỏi cụ thể là test của Ba Lan có được PZH cho phép dùng không thì ông đã trả lời:”Có, hoàn toàn được” và thừa nhận là ngay từ lần nghiên cứu đầu tiên PZH đã công nhận loại test này là đầy đủ giá trị.
Thủ tục tồi
Theo các chuyên gia thì sự hỗn loạn trong việc đặt hàng công là vấn đề lớn từ lúc đầu có dịch, và nó chính là do các thay đổi có hại về luật.
– Lỗi cơ bản mà chính phủ làm là loại bỏ trách nhiệm công khai các việc cấp hàng và dịch vụ – ông Krzysztof Izdebski, chuyên nghiên cứu về hối lộ và minh bạch và là giám đốc chương trình của Qũy ePaństwo nói với chúng tôi.
– Tôi hiểu đó là các thủ tục phức tạp, không nhất thiết phù hợp với thời gian có dịch nhưng nhiều nước đã làm bằng cách ví dụ như công bố thứ họ cần tìm. Còn chính phủ Ba Lan không phải làm điều này và cũng không có trách nhiệm phải thông báo về các hợp đồng đã ký. Trong hoàn cảnh như vậy các hãng có quan hệ cá nhân với chính phủ sẽ có nhiều cơ hội hơn để có các đặt hàng ấy.
– Thứ hai đây là một thủ tục tồi và thiếu minh bạch trong việc hỗ trợ các hãng Ba Lan, ông Krzysztof Izdebski nói thêm– Các hãng sản xuất Ba Lan nhờ các đặt hàng lớn của chính phủ sẽ có cơ hội phát triển nhanh hơn. Thế mà họ mất cơ hội ấy. Qua ví dụ này ta thấy rõ thiếu cạnh tranh và việc cố tình bỏ công bố đặt hàng công đã dẫn tới đâu.
Biên dịch: Nguyễn Hữu Viêm
Nguồn: https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/koronawirus-polska-rzad-przeplacal-za-testy/lqmcpcxbr/r
Bình luận