Conrad Józef – con tàu mang tên nhà văn Ba Lan bị bom Mỹ tại Hải Phòng năm 1972. Kích thước chủ yếu: 5752 BRT, 3080 NRT, 8646 dwt, LBHv-148,3x19x7,6 métx16,5 hải lý/giờ, máy chính diesel 5733 kW, đóng tại Rijece Nam Tư năm 1961 và tham gia đội tàu Ba Lan của hãng PLO (Polskie Linie Oceaniczne) cùng năm đó. Vào lúc 4 giờ 40 sáng sớm 20/12/1972 tàu đã bị máy bay Mỹ tấn công hai lượt. Kết quả là tàu cháy và chìm. Tàu Phó Ba Stanisław Maliszewski, Máy Ba Adam Kaczorowski và Quản Trị Kazimierz Giertler mất tích, bốn người bị thương là thợ điện Jan Chrościcki, y sĩ Jerzy Turek, thủy thủ Marian Fudala, thợ máy Ryszard Rusinek. Thủy thủ Roman Dudek bị bỏng nặng và chết trong bệnh viện. Cảng Hải Phòng đã huy động mọi lực lượng tiếp cứu.Thủy thủ của chiếc tàu Liên Xô Dwinogorsk đỗ gần bên là những người đầu tiên tới hỗ trợ việc cứu nạn. Bom Mỹ cũng rơi trúng tàu Giải Phóng 27 đỗ cạnh bên, thuyền trưởng Phạm Bá Tỵ hy sinh
Thăm Conrad tại cảng Gdynia
Từ Warszawa đi xe bus đến Gdansk rồi bắt tàu điện xuống Gdynia, việc đầu tiên là tôi đi thẳng ra cảng để thăm thuyền trưởng kiêm văn hào Conrad ! Con đường mới tu sửa, rộng rãi mang tên Giáo Hoàng Jan Paweł II - con người vĩ đại của thế kỷ 20 đã góp phần lật đổ các thế lực hắc ám, trong đó có chế toàn trị tại Đông Âu-chia đôi bến cảng.Trớ trêu thay, tôi phải đi qua Học viện Hàng Hải Gdynia và chiếc tàu buồm Dar Po Morza, những cái tên đẹp đẽ nhưng bắt buộc phải nhớ tới tên một nhân vật tạm cho là người của nghề biển vì "hắn" đã làm tới chức giám đốc một công ty hàng hải danh giá, hái ra tiền vào những năm 80 và đang mơ ước trở thành VIP trong lãnh đạo cái thành phố to nhất nước Việt, để có thể cặp cùng cô vợ diễn viên điện ảnh, ba hoa vài câu tiếng Anh học được từ Học Viện danh giá này, trong khi các đồng chí mình phần lớn từ rừng ra, vốn liếng chữ nghĩa chẳng có là bao...Học biển nhưng sợ biển.Vào lúc cần lái một ca nô vượt sông để thử chống thủy lôi,"hắn" đã từ chối khéo, dù đó là đề nghị của người bạn thân thiết...Những tên sâu biển đó nhiều khi lọt qua mọi loại lưới lọc ngoài đời nhưng không lọt qua ngòi bút mổ xẻ của văn chương mà Joseph Conrad đã phân tích hết sức tài tình...Đứng dưới chân tượng nhà văn tôi thật sự xúc động vì dáng hiên ngang của người, đã đương đầu với số phận để góp phần vào nghề hàng hải và văn học toàn cầu, tất cả đã được hai nhà điêu khắc Ba Lan mô tả như một anh hùng làm vẻ vang cho dân tộc. Nhưng thật sự tôi thích hơn cả là bức tượng mũi tàu buồm Conrad hiện nay đang đậu tại một Bảo Tàng Hoa Kỳ. Một Conrad đau đớn nỗi đau của dân tộc mình cũng như kiếp sống con người, một Conrad quyết tâm "Thoát Nga" để cùng nhân dân mình hòa vào nhịp sống toàn nhân loại, thoát khỏi ách kìm kẹp của nước lớn láng giềng kể cả thời Sa Hoàng cho tới thời "Đồng Chí Xô Viết"...
Tượng Condrad trên mỏ neo tại cảng Gdynia với dòng chữ “nic tak nie nęci, Tượng mũi tàu buồm mang tên Joseph Conrad tại
nie rozczarowuje i nie zniewala, jak życie na morzu" ( (Không có gì lôi kéo, hấp dẫn và đam mê hơn cuộc sống trên biển)
Bảo Tàng Tàu Buồm Mystic Seaport Museum Hoa Kỳ
Conrad Joseph (1857-1924) thuyền trưởng - nhà văn vĩ đại người Anh gốc Ba Lan (tên thật là Jóseph Teodor Konrad Korzeniowski), một người có thâm niên 16 năm đi biển, người đã để lại ảnh hưởng to lớn tới nền văn học nhân loại thế kỷ 20. Năm 4 tuổi đã cùng gia đình đi lưu đày tại vùng bắc nước Nga vì tham gia phong trào chống Sa Hoàng. Tám năm sau, cả hai cha mẹ chết vì lao phổi trong tù đày, cậu bé Konrad được gửi sang Thụy Sĩ sống với ông cậu. Sớm yêu biển, Konrad đã tham gia tàu buôn của Pháp từ giữa những năm 1870 ,thực hiện ba chuyến đi tới Tây Ấn Độ .Từ một anh mạch lô học việc, không biết lấy một chữ tiếng Anh, tới năm 1886 ,anh đã giành được bằng thuyền trưởng Anh, và cũng vào năm đó Konrad lấy quốc tịch Anh và đổi tên thành Joseph Conrad .Chứng kiến sức mạnh của biển cả ,Conrad đã hình thành một quan điểm mới về thế giới và ông đã viết trong một bức thư vào năm 1897 :”What makes mankind tragic is not that they are the victims of nature, it is that they are conscious of it. To be part of the animal kingdom under the conditions of this earth is very well - but soon as you know of your slavery, the pain, the anger, the strife - the tragedy begins” – (Con người đã làm nên thảm hoạ, không phải họ chỉ là hiện hữu của tự nhiên mà bởi chính nhận thức về nó. Là bộ phận của thế giới động vật trên trái đất là khả dĩ, nhưng sớm muộn ta sẽ chứng kiến cảnh nô lệ, đau khổ, đói nghèo và xung đột) Đã tới nhiều nơi trên thế giới, kể cả châu Úc, nhiều cảng của Ấn Độ Dương, Borneo, quần đảo Mã lai, Nam Mỹ kể cả các quần đảo Nam Thái Bình Dương. Năm 1890, trong chuyến ngược dòng Congo Châu Phi, ông thu thập cảm hứng để viết cuốn truyện ngắn nổi tiếng Heart of Darkness. Tuy vậy, Tây Ấn Độ (tức vùng Đông Nam Á và các hòn đảo Thái Bình Dương) vẫn là nơi hấp dẫn Conrad nhất ,và được mô tả lại trong nhiều tiểu thuyết. Trong các chuyến đi dài ngày, Conrad vẫn tranh thủ viết và tới năm 1894, ở tuổi 36, ông ngừng đi biển và giành toàn bộ cuộc đời cho sáng tác. Một trong những sáng tác của Conrad là Lord Jim, được đưa vào giáo trình văn học Anh toàn cầu. Vào những ngày cuối đời, ông khổ sở vì bệnh lao và chết vì bệnh tim ngày 3/08/1924 .Conrad có ảnh hưởng to lớn tới văn học nhân loại thế kỷ 20 . Ernest Hemingway rất khâm phục ông và ảnh hưởng của Conrad thấy rõ trong các tác phẩm của F. Scott Fitzgerald, Arthur Koestler, T.S. Eliot, Marcel Proust, André Malraux, Louis-Ferdiand C’line, Jean-Paul Sartre, và Graham Greene.Một số tác phẩm của Conrad đã được dựng thành phim như The Sabotage (1936) của Alfred Hitchcock, dựa trên The Secret Agent (1907), Lord Jim (1964) của Richard Brooks vàApocalypse Now (1979) của Francis Ford Coppola dựa trên Heart of Darkness. Kỷ niệm 60 năm thành lập Tủ sách kinh điển, NXB Penguin đã tổ chức bình chọn 100 tác phẩm xuất sắc mọi thời đại. Danh sách này một lần nữa ghi nhận giá trị của những kiệt tác thế giới như "Đồi gió hú", "Chiến tranh và hòa bình", "Lolita", "Anh em nhà Karamazov".Trong số 100 kiệt tác đó,Conrad đã chiếm hai tác phẩm là Heart of Darkness và The Secret Agent. Nhiều con tàu được mang tên Joseph Conrad trong đó có một chiếc tàu của Ba Lan đã vào cảng Hải Phòng và trúng bom Mỹ trong những ngày chiến tranh ác liệt, một chiếc tàu buồm mang tên J.Conrad đang được để tại Bảo tàng hàng hải Hoa Kỳ.
Một nhân chứng lịch sử
Năm 1972, Nguyễn Chúng là Đại diện hàng hải VN tại Đông Âu có trụ sở tại nhà số 13 Derdowskiego Gdynia Ba lan. Từ năm 1970 trở đi hàng hóa viện trợ của các nước Đông và Bắc Âu giúp Việt Nam đều tập trung về cảng Gdynia Ba Lan của biển Baltic. Có thể nói số lượng hàng hóa quá lớn, cứ tăng lên hàng năm từ việc ký kết các hiệp định viện trợ của chính phủ các nước với chính phủ VN do ông Lê thanh Nghị phó thủ tướng dẩn đầu, nhưng lại quá thiếu tàu để vận chuyển về VN. Việc khó tìm tàu có hai lý do (1) cơ cấu hàng gồm hàng dân dụng và hàng quốc phòng (nhất là hóa chất, thuốc nổ thuộc loại hàng nguy hiểm trong vận chuyển vận tải biển chua kể cấm vận của Mỹ); (2) Tàu phải đi vào vùng có chiến tranh, phí bảo hiểm rất cao. Do đó tất cả các hãng tàu đều ngán. Vậy cách gì để có tàu, một mặt Sứ quán VN tại các nước liên tục mở các đợt tuyên truyền về chiến tranh chính nghĩa của VN cả vận động các nước Đông Bắc Âu giúp đỡ. Mặt khác, về pháp lý chúng tôi phải qua London nghiên cứu các loại hợp đống với mục tiêu chống phong tỏa các bến cảng Bắc VN của Mỹ. Các tổ chức hàng hải tại London rất nhiệt tình giúp đỡ trong đó các công ty thuộc thị trường bảo hiểm Lloyd’s và các công ty hang hải Cu Ba giúp đỡ tận tình nhất. Giải pháp pháp lý hiệu quả nhất là hình thành các công ty hợp danh mang cờ tàu quốc tịch Liberia hoặc Panama, bảo hiểm Lloyd’s. Các điều khoản hợp đồng có dẫn chiếu tới cac công ước tự do hàng hải của Liên hợp quốc…Khi các tàu này vào VN bị Mỹ tấn công thì Mỹ phải bồi thường, đây cũng là tiền đề cho các tàu VN mang cờ nước ngoài.. Ông đã tham khảo ý kiến của các giáo sư Matisik và Muynarczyk là các thày dạy luật hàng hải và được các thày chỉ bảo tận tình. Đây cũng là đề tài nghiên cứu sinh tại chức của ông hồi đó nhưng không được Bộ ĐH công nhận chỉ vì chưa co qui định cho cán bộ công tác ở nước ngoài nghiên cứu tại chức? (đến năm 1977 mới có nghị định CP cho phép. Ôi, học để mở mang cái đầu ngu lâu mà cũng cấm).
Trước bối cảnh lịch sử nêu trên đại diện Việt Nam đã ký hợp đồng vận chuyển hàng với hãng tàu PLO Ba Lan, trong đó có tàu CONGRAD. Khi tàu bị Mỹ tấn công ở Hải phòng, một số sĩ quan và thủy thủ đoàn đã hy sinh sau đó đưa về Gdynia tổ chức lễ tang. Đại diện của Sứ quán VN tại Ba Lan ông dự tang lễ này, nhân dân của tỉnh Gdańsk và thành phố cảng Gdynia đưa tiễn rất đông. Trong lời viếng ông ca ngợi các chiến sĩ đã hy sinh thân mình để bảo vệ tự do hàng hải quốc tế và tình hữu nghị giữa Viet Nam-Ba Lan, làm rạng danh thêm truyền thống hàng hải của Ba Lan và người anh hùng CONGRAD mà con tàu mang tên trong ngành hang hải thế giới.
Bài viết Nguyễn Chúng - Xuân Nhung
(Tạp chí MORZE 01/1973)
Bình luận