Kinh Bắc là một vùng đất có lịch sử lâu đời, có vai trò quan trọng trong tiến trình hình thành và phát triển của dân tộc Việt Nam. Tên gọi Kinh Bắc (nghĩa là phía Bắc kinh thành) được chính thức đặt vào thời Hậu Lê (năm 1469) cho một trấn lớn, bao gồm phần lớn địa bàn tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang ngày nay, cùng một phần các tỉnh lân cận (Hưng Yên, Hà Nội, Vĩnh Phúc...).
Sự hình thành và phát triển của vùng quê Kinh Bắc:
Thời kỳ Hùng Vương - An Dương Vương: Vùng đất này thuộc bộ Vũ Ninh của nước Văn Lang, sau này là Âu Lạc. Đây được coi là một trong những cái nôi của người Việt cổ, nơi có truyền thuyết Thánh Gióng diệt giặc Ân.
Thời kỳ Bắc thuộc: Vùng đất này thuộc quận Giao Chỉ, mà trung tâm đô thị và Phật giáo cổ xưa nhất của người Việt là Luy Lâu (thuộc Thuận Thành, Bắc Ninh ngày nay). Luy Lâu từng là thủ phủ của Giao Chỉ, là nơi đầu tiên truyền bá Phật giáo và chữ Hán vào Việt Nam, cho thấy vị thế nơi này là một trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa sầm uất.
Thời nhà Lý: Vùng đất Kinh Bắc bước vào thời kỳ cực thịnh. Vua Lý Thái Tổ (Lý Công Uẩn) xuất thân từ làng Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh) và lập nên triều Lý, mở ra nền văn minh Đại Việt độc lập. Quê nhà của ông sau được đổi tên là Phủ Thiên Đức.
Trong thời kì này, Kinh Bắc cũng được cọi là nơi Phật giáo phát tích tại Việt Nam, khi nhiều di tích Phật giáo quan trọng được xây dựng như chùa Dâu, chùa Phật Tích. Vùng đất này cũng là nơi diễn ra chiến thắng lẫy lừng trên phòng tuyến sông Như Nguyệt (sông Cầu) do Lý Thường Kiệt lãnh đạo, đánh tan quân Tống xâm lược năm 1077, khẳng định vị thế "Lá chắn" vững chắc của kinh thành Thăng Long.
(Chùa Vĩnh Nghiêm)
Vào thời nhà Trần: Vùng này được gọi là Lộ Bắc Giang, tiếp tục là một trung tâm văn hóa lớn, với sự ra đời của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử (một phần dãy Yên Tử nằm ở Bắc Giang).
Thời Hậu Lê: Năm 1469, vua Lê Thánh Tông định lại bản đồ và đặt tên vùng này là Trấn Kinh Bắc, bao gồm 4 phủ và nhiều huyện, củng cố vị thế là một trong "Tứ trấn" quan trọng bảo vệ kinh thành. Kinh Bắclúc này nổi tiếng là vùng đất "địa linh nhân kiệt" với truyền thống khoa bảng rực rỡ. Đã có nhiều trạng nguyên, tiến sĩ đỗ đạt và nổi tiếng, tiêu biểu là gia tộc Họ Thân, trong đó có Thân Nhân Trung với câu nói nổi tiếng: "Hiền tài là nguyên khí quốc gia".
Thời nhà Nguyễn: Năm 1822, trấn Kinh Bắc được đổi tên thành Trấn Bắc Ninh, sau đó là Tỉnh Bắc Ninh (1831).
Vào cuối thế kỷ XIX, thực dân Pháp chia tách tỉnh Bắc Ninh cũ thành hai tỉnh: Bắc Ninh và Bắc Giang. Trong thời Pháp thuộc, vùng quê Kinh Bắc nổi tiếng với phong trào chống Pháp của Nghĩa quân Yên Thế do thủ lĩnh Hoàng Hoa Thám Lãnh đạo. Phong trào kéo dài gần 30 năm dã mở đầu cho một thời kì cách mạng, tiến tới độc lập tự do cho dân tộc Việt Nam.
Năm 1963, hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang lại hợp nhất thành tỉnh Hà Bắc. Năm 1997, tỉnh Hà Bắc lại được chia tách trở lại thành hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang.
Vào ngày 30/7/2025, theo chủ trương của Đảng và nhà nước Việt Nam,một lần nữa hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh lại được hợp lại, lấy tên là Bắc Ninh nhằm tối ưu hóa sự phát triển kinh tế - xã hội đồng thời tôn vinh những giá trị lịch sử, văn hóa sâu sắc của vùng đất này.
(Chùa Bút Tháp)
Kinh Bắc từ trước tới nay là nơi có một không gian văn hóa thống nhất và đậm đà bản sắc. Nơi có nhiều làng nghề nổi tiếng, nơi được coi là cái nôi của Dân ca Quan họ (được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại), nơi có các lễ hội truyền thống lớn và hệ thống di tích, đình chùa dày đặc. Ngày nay, tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang đều là các tỉnh có tốc độ phát triển công nghiệp và đô thị hóa nhanh, trở thành các trung tâm kinh tế trọng điểm, đặc biệt là Bắc Ninh với nhiều khu công nghiệp lớn.
Tóm lại, Kinh Bắc trước đây và Bắc Ninh hiện nay không chỉ là một địa danh hành chính mà còn là một vùng văn hóa lớn với vị trí địa chính trị quan trọng của đất nước Việt Nam, là nơi phát tích của một vương triề và là miền đất sản sinh ra những giá trị văn hóa, giáo dục tiêu biểu cho dân tộc Việt Nam.
Mỗi người con của vùng quê Kinh Bắc, dù là sinh ra và lớn lên ở Bắc Giang hay Bắc Ninh đều rất đỗi tự hào về nơi cội nguồn của mình. Tại Ba Lan, người quê Kinh Bắc luôn mong muốn có một sân chơi chung đầm ấm và đoàn kết để giúp đỡ lẫn nhau ở nơi xa xứ. Dự định tổ chức Đại hội nhiệm kì IV của Hội đồng hương Kinh Bắc một cách hoành tráng vào ngày 25 tháng 10 năm nay sẽ nói lên điều đó . Chúng ta cùng xin chúc bà con Kinh Bắc (Bắc Giang và Bắc Ninh) nhiều niềm vui, sức khỏe và thành đạt trong ngày hội lớn của mình.
Đào Công Ngoạn (Một người con Kinh Bắc)
Bình luận