Ở Việt Nam, đa số lò điện hồ quang không bố trí buồng đốt phụ và thiếu công đoạn phun carbon hoạt tính, vì vậy, việc xử lý Dioxin chưa được quan tâm. Nguyên liệu thép phế đầu vào cũng không được tuyển chọn kỹ càng.
Tổ chức phát triển Công nghiệp Liên hiệp quốc (UNIDO) cùng Cục Kiểm soát Ô nhiễm - Tổng Cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường), Cục Kỹ thuật An toàn và Môi trường Công nghiệp (Bộ Công Thương), Trung tâm Sản xuất sạch Việt Nam (VNCPC), Phòng thí nghiệp phân tích Dioxin cùng các chuyên gia Quốc tế, trong nước và các DN đã triển khai dự án giảm bớt sự phát thải và hình thành các chất những chất hữu cơ khó phân huỷ có tính độc hại cao (U- POP) trong ngành công nghiệp đốt chất thải, lò nung xi măng, luyện kim, sản xuất giấy và bột giấy tại Việt Nam.
Theo các chuyên gia của UNIDO, những chất hữu cơ khó phân huỷ có tính độc hại cao sẽ tích tụ sinh học và lan truyền trong không khí, nước, thậm chí vượt qua cả biên giới quốc gia và tích tụ ở những vị trí cách xa nơi chúng phát tán, gây ảnh hưởng lớn tới môi trường và sức khoẻ con người.
U-POP bao gồm 12 chất, trong đó Dioxin/Furan là chất là chất thải độc hại, tác động xấu tới môi trường và sức khoẻ con người đáng quan tâm.
Chỉ riêng trong lĩnh vực luyện kim, Việt Nam hiện có 18 DN đang sản xuất phôi thép bằng công nghệ lò điện hồ quang, với sản lượng chiếm từ 90%-95% tổng sản lượng phôi thép cả nước. Nguyên liệu chính để sản xuất phôi thép là thép phế từ nguồn thu mua trong nước (30%) và nhập khẩu (70%).
Trong thép phế (nhất là thép phế thu mua từ các nguồn trong nước) thường chứa các tạp chất phi kim loại như nhựa, giẻ dính dầu mỡ, linh kiện điện tử, vật liệu có lớp sơn mạ... các chất này nếu không được loại bỏ khi đưa vào lò, kết hợp với các chất hữu cơ như nhựa, than đá, hạt cacbon... Với sự có mặt tình cờ của Clo, sẽ tạo ra phát thải các chất POP, trong đó có Dioxin/Furan.
Trị số phát thải cho phép đối với Dioxin/Furan từ lò điện hồ quang, theo quy định của các nước công nghiệp phát triển, là 0,1ng ITEQ/Nm3 (1nanô gram = 10-9g) là đơn vị tính tương đương trị số phát thải của tổng lượng Dioxin/Furan theo chuẩn quốc tế.
Để đạt được trị số phát thải nêu trên, các lò luyện thép ở các nước công nghiệp phát triển thường áp dụng các giải pháp: tuyển chọn nguyên vật liệu, loại bỏ các tạp chất phi kim loại, sơ chế thép phế, giảm thời gian ngừng lò, mở nắp lò để nạp liệu; bố trí các mỏ đốt phụ để đốt tiếp những khí còn có khả năng cháy được trong lò; bố trí buồng đốt phụ sau lò để đốt nhằm duy trì nhiệt độ trên 800 độ C trong 2 giây, sau đó làm nguội nhanh, giảm nhiệt độ xuống dưới 200 độ C trong vòng 2 giây; Phun cacbon hoạt tính trước hệ thống lọc túi vải... để phân huỷ Dioxin/Furan.
Tại Việt Nam, thời gian qua, các chuyên gia mới đo được tỷ lệ này tại ở lò luyện phôi thép Lưu Xá thuộc Công ty Gang thép Thái Nguyên - thấp hơn mức cho phép. Nhưng, đó là do lò điện ở đây sử dụng tới 50% gang lỏng để luyện phôi nên mới có tỷ lệ thấp như vậy.
Vấn đề đặt ra là với các lò điện sử dụng 100% thép phế và nguồn thép phế trong nước chiếm tỷ lệ lớn thì sẽ như thế nào?
Theo khảo sát, ở Việt Nam, đa số lò điện hồ quang không có khả năng bố trí buồng đốt phụ sau lò bởi áp dụng công nghệ hút khí thải theo kiểu "Chuồng chó" (thay vì hút từ lỗ thứ 4 trên nóc lò) và cũng không có công đoạn phun carbon hoạt tính, vì vậy, có thể nói việc xử lý Dioxin chưa được quan tâm. Bên cạnh đó, nguyên liệu thép phế đầu vào cũng không được tuyển chọn kỹ càng.
Các nghiên cứu cho thấy, khi thải ra, trên 90% Dioxin/Furan sẽ được hấp phụ trên bề mặt các hạt bụi thu được từ hệ thống lọc bụi túi vải, còn lại sẽ theo khói ra ngoài môi trường. Số lượng hạt bụi là khoảng 10kg/tấn phôi, trước đây thường được bán cho các DN Trung Quốc mua về để thu hồi kẽm. Hiện nay, Trung Quốc không mua nữa, các DN tự quản lý bảo quản ngay trong nhà máy. Đây là hạt bụi độc hại, nếu không bảo quản chặt, thất thoát ra ngoài, sẽ ảnh hưởng đến môi trường.
Nếu bị thất thoát ra môi trường theo khí thải, lượng Dioxin cũng rất nguy hiểm. Nó sẽ theo gió phát tán đi khắp nơi, rơi xuống cây cỏ, ao hồ... Vốn là chất hữu cơ khó phân huỷ, chúng sẽ bị lưu giữ trên cây cỏ và dưới ao hồ. Khi đó, các loạt cá tôm dễ ăn phải, con người lại ăn chúng và rau quả, dẫn đến tích tụ trong cơ thể và là nguyên nhân gây ra nhiều căn bệnh nguy hiểm.
Đã có những đề xuất nhằm giải quyết vấn đề này. Theo đó, trong luyện phôi thép, với các lò điện hồ quang hút từ lỗ thứ 4 bắt buộc phải trang bị buồng đốt phụ, phải có công đoạn phun carbon hoạt tính, phải tuyển chọn nguyên vật liệu để giảm thiểu các chất độc hại, xử lý bụi, khép kín vòng tuần hoàn nước và đào tạo nâng cao nhận thức cho người vận hành...
Tuy nhiên, việc đổi mới công nghệ ở các doanh nghiệp ngành thép không dễ bởi nhu cầu vốn không nhỏ. Hơn nữa, quy chuẩn phát thải trong các lò luyện thép ở Việt Nam cũng chưa được ban hành. Do đó, với công nghệ sản xuất như hiện tại, không khỏi có những ngại về Dioxin phát thải trong sản xuất thép.
Trần Thuỷ (VEF.VN)
Bình luận