Vào ngày 29/05/2023, tổng thống Ba Lan Andrzej Duda đã ký thông qua Đạo luật về việc thành lập một Ủy ban kiểm tra những ảnh hưởng của Nga đến an ninh nội bộ của Cộng hòa Ba Lan trong thời gian từ 2007 đến 2022, còn được gọi là Đạo luật “Lex Tusk”. Tổng thống Duda cũng tuyên bố rằng Đạo luật này sẽ được chuyển đến Tòa án Hiến pháp. Điều này có nghĩa là Đạo luật mới sẽ có hiệu lực và ủy ban điều tra ảnh hưởng của Nga sau khi được thành lập sẽ có thể hoạt động.
Ủy ban kiểm tra sẽ có nhiệm vụ và quyền hạn đặc biệt để kiểm tra ảnh hưởng của Nga đối với an ninh nội bộ của Cộng hòa Ba Lan trong những năm 2007-2022, đặc biệt là những người trong những năm 2007-2022 là quan chức nhà nước hoặc thành viên ban quản lý cấp cao của các công ty, đã hành động gây phương hại đến lợi ích của Cộng hòa Ba Lan dưới ảnh hưởng của Nga.
Đạo luật cũng quy định rằng "Ủy ban này là một cơ quan hành chính công bảo vệ lợi ích công cộng trong việc kiểm tra ảnh hưởng của Nga đối với an ninh nội bộ của Cộng hòa Ba Lan trong những năm 2007-2022". Các nhiệm vụ được giao, tư cách pháp lý, tổ chức và kỹ thuật, cũng như văn thư và văn phòng đều do Phủ Thủ tướng quy định. Ngoài ra, các chi phí liên quan đến hoạt động của nó do ngân sách nhà nước chi trả, do Thủ tướng quản lý. Ủy ban này sẽ tiến hành "các thủ tục tố tụng nhằm làm rõ các hoạt động của những người (trong những năm 2007-2022) chịu ảnh hưởng của Nga, đã có những hành động gây hại đến lợi ích của nhà nước Ba Lan.
Phe đối lập cho rằng đây là quy định vi hiến nhằm vào họ và tuyên bố không tham gia thành lập Ủy ban. Trong khi đó, Janusz Kowalski (Suwerenna Polska) nói rằng ông hy vọng "kết quả kiểm tra của ủy ban sẽ đưa Donald Tusk ra trước Tòa án Nhà nước".
Nhiều chuyên gia luật, nhà báo, đại diện doanh nghiệp, chính trị gia trong và ngoài nước, giới truyền thông trong và ngoài nước đã có những chỉ trích và quan ngại về những vi phạm hiến pháp xuất phát từ nội dung của Đạo luật. Bài viết dưới đây tóm tắt 11 cáo buộc nghiêm trọng nhất mà các chuyên gia đã đưa ra, bao gồm nhứng vi phạm nguyên tắc suy đoán vô tội, lo sợ bị tước quyền bầu cử và nguy cơ can thiệp vào các cuộc bầu cử tự do, công bằng vv...
1. Ủy ban sẽ thay thế tòa án
Đạo luật cho phép Ủy ban quyết định trách nhiệm hình sự đối với công dân và áp dụng các biện pháp trừng phạt. Điều đó có nghĩa là nó được thực hiện các chức năng vốn là bản chất của công lý và do đó thay thế tòa án. Bằng cách ủy thác việc này cho một ủy ban, đạo luật đã vi phạm nguyên tắc phân chia quyền lực (Điều 10 của Hiến pháp Cộng hòa Ba Lan) và Điều 175(1) của Hiến pháp Cộng hòa Ba Lan, theo đó quyền tư pháp ở Cộng hòa Ba Lan được thực thi bởi các tòa án.
2. Vi phạm nguyên tắc suy đoán vô tội
Đạo luật cũng vi phạm điều khoản được bảo đảm bởi Điều. 45 mục 1 của Hiến pháp Cộng hòa Ba Lan, "quyền của công dân được xét xử bởi một tòa án có thẩm quyền, độc lập, công bằng và không bị áp buộc" cũng như nguyên tắc suy đoán vô tội từ Điều. 42 mục 3 của Hiến pháp: "Cần nhắc lại rằng mọi người đều được coi là vô tội cho đến khi được chứng minh là có tội bởi phán quyết cuối cùng của tòa án."
3. Hình phạt đối với hành vi không phải là tội phạm
Các luật sư chỉ ra rằng ủy ban sẽ có thể áp dụng các hình phạt đối với hành vi không phải là tội phạm vào thời điểm họ được ủy quyền bởi chính cụm từ "chịu ảnh hưởng của các yếu tố Nga" là "mơ hồ" và "không thỏa đáng". Ủy ban có thể sẽ áp dụng các hình phạt đối với các hành động "không nhất thiết là trái pháp luật". Theo đó, Đạo luật này tạo ra một cơ quan hành chính công chịu trách nhiệm xác minh sự thật và áp đặt các hình phạt đối với những hành động có thể không nhất thiết là trái pháp luật.
Ngoài ra, trong luật có một nguyên tắc là một công dân không thể bị trừng phạt vì một tội ác mà luật không quy định tại thời điểm phạm tội. Nếu chúng ta quay lại chuyện đã xảy ra trong quá khứ, không có ai ý thức được rằng họ có thể hành động trái pháp luật với các cáo buộc vừa được đưa ra.
4. Định nghĩa tùy tiện về "những hành động vì Nga"
Trong Đạo luật không có định nghĩa rõ ràng về những “hành động vì nước Nga”. Những hành động này được Ủy ban quyết định. Như vậy, Đạo luật đã vi phạm các tiêu chuẩn về quyền xét xử độc lập, quyền kháng cáo, quyền bào chữa ở các cấp.
5. Không có kiểm soát tư pháp đối với các quyết định của Ủy ban
Trong Điều. 3 mục 1 của Đạo luật thành lập ủy ban quy định rằng 'ủy ban là cơ quan hành chính công'. Trong khi đó, Điều 37(1) nói rằng ủy ban sẽ áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả bằng cách ban hành quyết định hành chính (nghị định). Tiếp theo, Điều 15(4) của đạo luật quy định rằng "các quyết định hành chính, quyết định và biên bản của ủy ban là quyết định cuối cùng. Điều này có nghĩa là sẽ không thể kháng cáo quyết định của ủy ban lên cơ quan cấp trên theo thủ tục hành chính.
6. Việc tố tụng của Ủy ban vi phạm quyền bào chữa
Đạo luật đã tạo ra việc trao quyền hạn cho Ủy ban thay cho tất cả các cơ quan. Trong khi đó bị cáo không có thẩm quyền bào chữa. Do đó, Đạo luật cũng vi phạm quyền cơ bản của công dân, được đảm bảo trong Điều 42(2) của Hiến pháp Cộng hòa Ba Lan. Cho dù ủy ban ra quyết định về trách nhiệm hình sự và áp dụng các biện pháp hình sự, đạo luật này không quy định có sự tham gia của luật sư bào chữa, tức là người phạm tội không được quyền bào chữa.
7. Vi phạm bí mật nghề nghiệp
Đạo luật vi phạm quy định việc bảo đảm bí mật bào chữa. Đạo luật này không quy định cấm tuyệt đối việc cung cấp công khai chứng cứ, phần thẩm vấn luật sư bào chữa với tư cách là nhân chứng trong khi tiến hành một vụ án. Bí mật cho việc bào chữa cũng giống như bí mật thú tội. Ngoài ra là các mối đe dọa do cách diễn đạt không rõ ràng trong Đạo luật.
8. Lo sợ bị tước quyền bầu cử
Theo quy định của đạo luật, Ủy ban có quyền truy cập vào các tài liệu bí mật từ 10 năm trước và xem xét việc thực hiện của những cá nhân trong các cơ quan chức năng liên quan đến việc sử dụng công quỹ nhà nước. Điều này được cho rằng sẽ không áp dụng cho những người đứng đầu xã, thị trưởng và chủ tịch thành phố trong các cuộc bầu cử, nhưng không có nghĩa là không áp dụng cho những người ứng cử đại biểu Quốc hội và thượng nghị sĩ. Đây có thể là cách dẫn đến khả năng bị tước quyền bầu cử một cách tình cờ. Những vấn đề này chỉ có hiến pháp chứ không luật nào quy định được.
(Biểu quyết thông qua Đạo luật tại Quốc hội Ba Lan)
9. Mối đe dọa đối với các khoản đầu tư vào Ba Lan
Theo Đạo luật, Ủy ban cũng đồng thời là cơ quan điều tra, cơ quan công tố và tòa án. Thế giới chưa từng chứng kiến điều gì giống như vậy trong nhiều thập kỷ, thậm chí hàng thế kỷ, kể từ Cách mạng Tháng Mười hay Tòa án dị giáo.
Theo chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp Ba Lan, Wojciech Kostrzewa, "một khi được thành lập, Ủy ban này có thể được sử dụng để chống lại các nhà báo trong sáu tháng, chống lại các doanh nhân trong sáu tháng và chống lại các nhà khoa học trong một thời gian". “Điều khủng khiếp là chúng ta từ chối tất cả các nguyên tắc làm luật và vận hành hệ thống mà Châu Âu đã tự hào về nó từ thời La Mã. Sơ thẩm, quyền bào chữa, là một trong những yếu tố quan trọng nhất của thể chế luật La Mã đã hoạt động ở châu Âu trong hai thiên niên kỷ. "Điều này đang phá hủy điều mà cộng đồng luật pháp và các doanh nhân đã yêu cầu trong nhiều năm, đó là sự ổn định của luật pháp."
Nhà đầu tư có thể bị trừng phạt vì đã giao dịch với một người mà có vấn đề về về mặt chính trị tại thời điểm trước đây. Do sự hỗn loạn về pháp lý, doanh nghiệp có thể "phải đa dạng hóa" một số khoản đầu tư của mình và do đó chuyển một phần sang các nước EU khác, ổn định hơn – Kostrzewa kết luận.
10. Nguy cơ “can thiệp bầu cử tự do và công bằng”
Đại sứ Hoa Kỳ tại Ba Lan Mark Brzezinski đã nói rằng: Chính phủ Hoa Kỳ đang có những lo ngại về Đạo luật này, có thể làm giảm khả năng cử tri bỏ phiếu cho ứng cử viên mà họ muốn. Ông cũng nói rằng "chúng tôi kêu gọi chính phủ Ba Lan cần đảm bảo rằng luật này không hạn chế khả năng bỏ phiếu của cử tri cho ứng cử viên mà họ lựa chọn và luật này sẽ không bị viện dẫn hoặc lạm dụng theo cách có thể ảnh hưởng đến tính hợp pháp của cuộc bầu cử.
11. Tước quyền bằng quyết định hành chính
Didier Reynders, Ủy viên Tư pháp của EU, đã bình luận về vụ việc này như sau:
- Ở Ba Lan, chúng tôi không thấy có ánh sáng cuối đường hầm khi xét về tính độc lập của ngành tư pháp. Những nghi ngờ đặc biệt được đặt ra khi thành lập một Ủy ban mới có khả năng tước bỏ quyền bầu cử của các cá nhân và có thể cấm họ nắm giữ các chức vụ công. Bởi vì điều này có thể được thực hiện với một quyết định hành chính mà không cần xem xét tư pháp. Đây là một vấn đề đặc biệt mà chúng tôi sẽ xem xét và có hành động thích hợp, vì chúng tôi không thể chấp nhận một hệ thống mà không có quyền tiếp cận thực sự với công lý, với một thẩm phán độc lập mà chỉ dựa trên cơ sở quyết định hành chính.
Xuân Nguyên
(Nguồn:
https://tvn24.pl/polska/czym-grozi-lex-tusk-co-moze-zrobic-komisja-do-badania-rosyjskich-wplywow-najpowazniejsze-zarzuty-7151562
Bình luận