15 năm điều tra thảm họa Smolensk

Hôm nay (10/04/2025) là ngày kỷ niệm 15 năm thảm họa Smolensk và cũng qua đi 15 năm điều tra thảm kịch này của văn phòng công tố Ba Lan.

15 năm trước, trong vụ tai nạn máy bay gần Smolensk, tất cả 96 hành khách và thành viên phi hành đoàn trên chiếc Tu-154 của Ba Lan đã thiệt mạng, bao gồm Tổng thống Lech Kaczyński và vợ ông Maria Kaczyńska. Những hành khách này là phái đoàn Ba Lan đang trên đường tới dự lễ kỷ niệm 70 năm vụ thảm sát Katyn.

(Bảng danh sách các nạn nhân của thảm họa Smolensk tại một Thánh đường ở Warszawa)

 Thảm họa Smolensk đã được một Ủy ban nhà nước Ba Lan điều tra toàn diện vào năm 2010-2011, do Bộ trưởng Nội vụ và Hành chính khi đó là Jerzy Miller làm chủ tịch. Trong báo cáo công bố vào tháng 7 năm 2011, ủy ban này kết luận rằng nguyên nhân của thảm họa là do máy bay hạ độ cao xuống dưới mức tối thiểu và do đó va chạm với cây cối, khiến máy bay bị vỡ và cháy. Theo kết luận này, cả máy ghi âm thanh và các thông số chuyến bay đều không xác nhận giả thuyết về vụ nổ trên máy bay. Ngoài ra, báo cáo còn chỉ ra lỗi của các nhân viên kiểm soát không lưu Nga tại sân bay Smolensk.

Tuy nhiên, để đảm bảo điều tra thật khách quan về vụ án, Ba Lan đã mời các chuyên gia từ nước ngoài tam gia. Nhóm điều tra quốc tế được thành lập vào năm 2019 bao gồm các chuyên gia từ Hoa Kỳ, Ireland, Anh và Hungary. Những chuyên gia này trước đây đã từng xử lý nhiều thảm họa và tai nạn máy bay Boeing của Mỹ trên bầu trời Lockerbie ở Scotland năm 1988, máy bay Airbus của Mỹ trên sông Hudson ở New York năm 2009 và thảm họa tàu con thoi Columbia năm 2003.

Việc nghiên cứu và phân tích các tài liệu liên quan đến nguyên nhân, diễn biến và hoàn cảnh của thảm họa ở dạng giấy và điện tử đã kéo dài gần ba năm. Vào tháng 9 năm 2024, kết luận của các ​​chuyên gia quốc tế đã được gửi cho Ủy ban điều tra Ba Lan. Các tài liệu này được yêu cầu dịch thuật cho đến cuối tháng 5/2025. Lý do chính là do ngôn ngữ phức tạp, từ vựng chuyên ngành và nội dung phức tạp của các kết luận.

Sau khi nhận được bản dịch, các công tố viên sẽ còn phải phân tích ý kiến ​​về mặt hình thức và nội dung, tức là đánh giá xem "các chuyên gia có trả lời tất cả các hạng mục được hỏi hay không và liệu ý kiến ​​này có mâu thuẫn trong nội bộ của nhóm điều tra hay không, có dựa trên bằng chứng từ cuộc điều tra hay không. Sau đó, những người thân của các nạn nhân thảm họa và đại diện của họ sẽ được quyền đọc các bản dịch và cho ý kiến.

Cuộc điều tra chính và năm cuộc điều tra phụ

Ngoài cuộc điều tra chính về thảm họa Smolensk, nhóm Ủy ban điều tra cũng đã tiến hành năm cuộc điều tra khác liên quan đến thảm họa này. Các cuộc điều tra phụ liên quan đến việc chứng nhận thông tin sai lệch của các chuyên gia y tế Nga; vấn đề ký kết một thỏa thuận có khả năng bất lợi với Nga liên quan đến việc lựa chọn cơ chế pháp lý phù hợp để tiến hành điều tra nguyên nhân thảm họa; cản trở quá trình tố tụng bằng cách bảo đảm và ghi chép bằng chứng dưới dạng mảnh vỡ máy bay một cách không đúng cách; tiết lộ thông tin mật cho một thực thể nước ngoài; có thể có sự xác nhận sai sự thật của các thành viên Ủy ban điều tra tai nạn hàng không nhà nước.

Cuộc điều tra về việc chứng nhận thông tin sai lệch của các chuyên gia di truyền và chuyên gia pháp y người Nga là một trong những cuộc điều tra quan trọng. Theo công tố viên Schwartz, Ủy ban đã xác định chắc chắn rằng các báo cáo y khoa pháp y về khám nghiệm tử thi các nạn nhân vụ tai nạn, do các bác sĩ Nga lập ra có chứa rất nhiều thông tin sai lệch. Do đó đã có các quyết định đưa ra buộc tội tổng cộng 43 chuyên gia Nga liên quan đến 61 cuộc khám nghiệm tử thi các nạn nhân trong thảm họa.

Những kết luận bất thường trong hồ sơ y tế của Nga đã được văn phòng công tố Ba Lan điều tra trong một thời gian dài. Khía cạnh này của vụ án dẫn đến nhu cầu phải khai quật thi thể của tất cả các nạn nhân trong thảm họa. Quyết định khai quật hài cốt được biện minh không chỉ vì có lỗi trong hồ sơ y tế của Nga hoặc thiếu tài liệu chụp ảnh, mà còn vì Nga không đồng ý cho Ba Lan thẩm vấn các chuyên gia Nga đã tiến hành khám nghiệm tử thi tại chỗ. Theo báo cáo của văn phòng công tố, trong quá trình khai quật, người ta phát hiện tám thi thể đã bị đánh tráo. Các công tố viên Ba Lan đã đề nghị lệnh bắt giữ và khám xét hơn 40 bác sĩ pháp y người Nga.

Các nhân viên kiểm soát không lưu Nga tại sân bay Smolensk cũng đã bị buộc tội. Năm 2017, văn phòng công tố đã cáo buộc các kiểm soát viên người Nga là Đại tá Paweł P. và Thiếu tá Wiktor R. Đã vô ý gây ra thảm họa và gây ra mối nguy hiểm thông qua hành động cố ý. Tòa án đã chấp thuận yêu cầu bắt giữ những nhân viên kiểm soát này, mở đường cho việc ban hành lệnh bắt giữ quốc tế.

Theo công tố viên Schwartz, từ năm 2015, phía Nga đã hoàn toàn không hợp tác với văn phòng công tố Ba Lan, mặc dù đã có gần 40 yêu cầu hỗ trợ pháp lý, trong khi bằng chứng mà họ cung cấp trước đó lại được bảo mật một cách "thiếu chuyên nghiệp và đầy rẫy những lỗ hổng "rất dễ bị lấp đầy bằng các thuyết âm mưu".

Văn phòng công tố cũng cho biết rằng đến nay Ba Lan vẫn chưa thu hồi được xác máy bay ở Smolensk. Phía Nga nói rằng họ sẽ trả lại xác máy bay sau khi hoàn tất thủ tục điều tra.

Vào năm 2021, Tòa Phúc thẩm tại Warsaw đã xét xử sơ thẩm cựu Chánh Văn phòng Thủ tướng Tomasz Arabski mức án 10 tháng tù, hoãn thi hành án trong 2 năm và công chức Monika B. mức án 6 tháng tù, hoãn thi hành án trong một năm do đã không hoàn thành nghĩa vụ của mình trong việc tổ chức chuyến bay. Tuy nhiên, đến cuối năm ngoái, vụ án đã kết thúc bằng phán quyết trắng án cho họ vì cho rằng không thể quy trách nhiệm hình sự cho họ. Bản án duy nhất liên quan đến thảm họa Smolensk là với cựu phó giám đốc BOR. Tòa Phúc thẩm tại Warsaw đã giữ nguyên phán quyết sơ thẩm, tuyên phạt ông mức án 1,5 năm tù treo trong 3 năm vì những sai phạm trong việc bảo vệ chuyến thăm của Donald Tusk và Lech Kaczyński tới Katyn vào ngày 7 và 10 tháng 4 năm 2010.

Công tố viên Krzysztof Schwartz, người đứng đầu nhóm xử lý vụ này nói rằng theo kế hoạch, các thủ tục điều tra chính sẽ hoàn tất vào cuối năm nay. Cuộc điều tra của Ba Lan về thảm kịch Smolensk một trong những cuộc điều tra lớn nhất và dài nhất trong lịch sử của văn phòng công tố Ba Lan.

Ảnh: Các lãnh đạo nhà nước Ba Lan tham gia lễ tưởng niệm các nạn nhân Smolensk:

Xuân Nguyên

Nguồn: https://www.onet.pl/informacje/onetwiadomosci/15-lat-sledztwa-smolenskiego-zakonczenie-mozliwe-w-tym-roku/6b060zp,79cfc278