ANDRZEJ
STANKIEWICZ
Ảnh từ chuyến thăm của Tổng thống Andrzej Duda tới Washington vào tháng 6/2020
- Thoạt đầu, Trump bị các chính trị gia của đảng Luật pháp và Công lý (PiS) so sánh với bệnh dịch hạch hay bệnh tả, sau ông ta khen nịnh chính quyền Ba Lan, và sau cùng thích làm ăn với chính phủ của chúng ta mà ông ta có thể bán cho họ được nhiều thứ. Donald Trump là vị tổng thống lý tưởng dưới con mắt của PiS — ông ta chả để ý đến các thủ tục về dân chủ cho lắm, là người đã có một chương trình bảo thủ và chống Liên minh Châu Âu. Việc ông ra đi có nghĩa là sẽ có khủng hoảng trong quan hệ của chính phủ đảng PiS và Hoa Kỳ.
- Trong chiến dịch tranh cử vào năm 2016, đảng PiS giữ khoảng cách xa với Trump. Đã có một câu nói nổi tiếng của ông Mateusz Morawiecki là cuộc đua giữa Trump Hillary Clinton giống như việc lựa chọn giữa bệnh dịch hạch và bệnh thổ tả
- Vậy vì sao lại có tình yêu đến sau đó? Ngoài các quan điểm chung về thế giới, còn có một điều nữa. Đó là Trump không phê phán chính phủ của PiS. Các chính trị gia phương Tây khác thì làm điều ấy thường xuyên
- Nhưng không ai cho không ai cái gì cả. Tổng thống Andrzej Duda hay để lại ở Mỹ rất nhiều tiền. Vụ đình đám nhất là hợp đồng mua máy bay quân sự F-35 với giá 4,6 tỷ USD
- Cho đến phút cuối, ông Duda và các chính trị gia đảng PiS vẫn tin là Trump sẽ đánh bại người không được đánh giá cao là Joe Biden. Nhà cầm quyền Ba Lan cũng chịu một thất bại nặng như ông Trump
- Từ hôm nay- tức từ ngày tuyên thệ nhậm chức của ông Biden — đảng PiS có thể quên đi nhiều „cải cách” có thể gây tranh cãi mà mình đã chuẩn bị
Không quan trọng chúng ta nghĩ gì về Donald Trump, nhưng bài phát biểu ấy đã đi vào lịch sử trong mối quan hệ Ba Lan-Hoa Kỳ. Mà có thể đấy là bài phát biểu quan trọng nhất mà các tổng thống Mỹ nói ở nước ta chăng? Đó là vào mùa hè năm 2017, ngay trước lễ kỷ niệm Cuộc khởi nghĩa Vác-sa-va.
Trump đứng trên quảng trường Plac Krasińskich của thủ đô đã nói: - Thực là một vinh dự vô cùng lớn cho tôi được đứng ở thành phố này – dưới đài kỷ niệm Cuộc khởi nghĩa Vác-sa-va – và được nói với nhân dân Ba Lan, trên mảnh đất Ba Lan, về một nước Ba Lan mà bao nhiêu thế hệ đã mong ước: một nước Ba Lan an toàn, hùng mạnh và tự do. Đây là chuyến đi thăm đầu tiên của tôi đến Trung Âu với cương vị một tổng thống. Tôi rất phấn hứng là nó diễn ra ở đây, trên đất nước tuyệt vời này. Ba Lan về địa lý nằm trong trái tim của châu Âu, và điều quan trọng nhất là ta thấy ở dân tộc Ba Lan tâm hồn của châu Âu.
"Dân tộc của các bạn là một dân tộc vĩ đại, bởi vì các bạn mạnh mẽ với một tinh thần tuyệt vời. Trong vòng hai trăm năm, Ba Lan đã là nạn nhân của các cuộc tấn công triền miên và tàn bạo. Nhưng mặc dù mảnh đất này đã bị xéo dầy và chiếm đóng và quốc gia đã bị xóa khỏi bản đồ, nhưng chưa bao giờ có thể xóa được nước Ba Lan khỏi lịch sử hay từ con tim của các bạn. Trong những thời điểm đen tối ấy, các bạn đã không có đất nước của mình, nhưng chưa bao giờ các bạn mất đi lòng tự hào của mình. Vì vậy hôm nay tôi nói với một sự khâm phục thực sự: từ những cánh đồng và làng mạc đến những ngôi nhà thờ tuyệt vời và những quảng trường của các thành phố, nước Ba Lan đang sống, nước Ba Lan đang phát triển, nước Ba Lan chiến thắng. Cho dù mọi hoạt động nhằm thay đổi hay phá hủy đất nước của các bạn, thì các bạn vẫn đi qua và đã chiến thắng. Các bạn tự hào là một dân tộc của Copernik, của Chopin và Giáo hoàng Jan Pawel II. Ba Lan là đất nước của các vị anh hùng. Các bạn là một dân tộc thực sự biết mình đang bảo vệ gì.”
Trump đánh vào tâm hồn Ba Lan
Tất nhiên là bài phát biểu do các cố vấn của tổng thống Hoa Kỳ chuẩn bị đã đánh trúng vào điểm nhậy cảm niềm tự hào dân tộc của Ba Lan.
Nhưng đồng thời các sự phản ứng nồng ấm, đôi lúc hưng phấn của đám đông dân chúng ở Vác-sa-va cũng làm dễ chịu vào cái tôi kỳ quái của ông Trump, một người ở phần lớn các nước khác được đón tiếp với thái độ lạnh nhạt, đôi khi còn thù địch— đồng thời gây ra các cuộc phản đối và bạo động trên các đường phố.
Chính quyền PiS, đó chính là cái tôi của Trump và niềm tin thân Mỹ của phần lớn xã hội, đã muốn lợi dụng điều này để giành một vị trí đặc biệt ở nơi người đồng minh chiến lược.
Mà đúng ra thì PiS cũng không có cách nào khác nữa. Một mặt thì Trump đã là tổng thống Hoa Kỳ được bầu ra một cách dân chủ và bất kể các điều kỳ dị và nhược điểm của ông ta có — họ vẫn phải nói chuyện với ông ta. Nhất là vì từ lúc lên cầm quyền, đảng PiS đã khởi đầu một cuộc chiến mạnh mẽ với Liên minh Châu Âu. Nếu kể đến các xung đột quốc tế nhiều như tuyết lở — với Đức, Pháp, Nga rồi ngay cả với Ucrain nữa — thì liên minh với Hoa Kỳ còn phải là điểm quy chiếu bền vững với chính quyền của PiS.
Trong chiến dịch bầu cử năm 2016, đảng PiS đã giữ khoảng cách xa với Trump. Đã có một câu nói nổi tiếng của ông Mateusz Morawiecki là cuộc đua giữa Trump Hillary Clinton giống như việc lựa chọn giữa bệnh dịch hạch và bệnh thổ tả.
Nhưng đồng thời một phần các chính trị gia của đảng PiS — ví như ông đại biểu quốc hội châu Âu Ryszard Czarnecki — đã nhận được sự đồng ý của ông Jarosław Kaczyński đi tìm cách quan hệ với nhóm của ông Trump. Vì vậy Czarnecki trong thời gian chiến dịch bầu cử cũng tham gia trong các cuộc vận động tranh cử của Trump và nhiệt tình khuyên sếp của đảng PiS siết chặt việc tiếp xúc với ông ta.
Obama xỉ vả Duda
Cũng vào thời gian ấy, PiS đã nhận vài đòn từ những người Dân chủ Mỹ, trong đó có tổng thống sắp hết nhiệm kỳ Barack Obama. Khi lên nắm quyền, Kaczyński đã ra tín hiệu tấn công Tòa án Hiến pháp (Trybunał Konstytucyjny), chính quyền Obama đã rất phê phán. Trong chuyến thăm cuối cùng của mình ở Ba Lan — ở cuộc họp thượng đỉnh của NATO vào tháng 7/2016 — Obama đã công khai phê phán Andrzej Duda về Tòa án Hiến pháp — Với tư cách một người bạn và đồng minh của các bạn, tôi kêu gọi tất cả các đảng phái ở Ba Lan duy trì tính chất dân chủ của các tổ chức then chốt — Obama đã nói khi đứng cạnh Duda. – Về điều rằng chúng ta là những người dân chủ thì không phải chỉ cần có những điều viết trong Hiến pháp, mà các cơ quan và các tiêu chuẩn như chính phủ của luật pháp, tòa án độc lập và báo chí tự do nữa. Đó là các giá trị mà liên minh của chúng ta xây dựng trên nó.
Tổng thống Ba Lan càng bị sốc bởi trước đó trong một cuộc họp kín với đoàn Mỹ, Obama cũng có nhắc đến Tòa án Hiến pháp, nhưng đã nói là ông sẽ không công khai tấn công Duda.
Từ thời điểm ấy, mối quan hệ giữa PiS và phe Dân chủ ở Mỹ thực chất đã không còn nữa, rồi sau thắng lợi bất ngờ của Trump, mọi mong đợi, tình cảm và xúc cảm của mình, chính quyền Ba Lan đã đặt vào chính ông ta. Và vào cái tôi của ông ta.
Chính quyền Ba Lan không được ưa ở Hoa Kỳ
Chưa bao giờ mối quan hệ ấy là quan hệ đối tác cả — bởi nó không thể nào có. Chưa có chính quyền Ba Lan thời nào cho đến lúc này có mối quan hệ bình đẳng với các đời tổng thống kế tiếp của Hoa Kỳ cả. Với vị trí, tiềm lực kinh tế và quân sự của mình, chúng ta chủ yếu phải lụy vào Mỹ.
Và về vấn đề này— đây là một trong các vấn đề cuối cùng — thì chính quyền Ba Lan và phe đối lập có sự đồng thuận. Nếu phe đối lập có tấn công phe cầm quyền thì đấy là việc làm do họ xấu đi mối quan hệ với Hoa Kỳ.
Đây trước hết là nói về các sự kiện vào đầu năm 2018, khi đi đến cuộc khủng hoảng lớn xung quanh việc sửa đổi luật về Viện Tưởng niệm Quốc gia (Instytut Pamięci Narodowej).
Ngày 26/1, Quốc hội thông qua sửa đổi, trong đó có việc bất cứ ai gán cho nước Ba Lan hay chính phủ Ba Lan trách nhiệm về tội ác người Đức đã làm trong Đại chiến thế giới thứ hai, thì sẽ bị án đến 3 năm tù. Những người Do Thái cho rằng đây là ý định cấm thảo luận về trách nhiệm của người Ba Lan về việc người Do Thái bị tàn sát (Holocaust). Và người Mỹ ủng hộ họ, và còn bổ sung là các điều ấy vi phạm tự do ngôn luận. — Trong ngữ cảnh của đạo luật này, tại Israel và Hoa Kỳ đã xuất hiện các tiếng nói là nó có thể dẫn đến xuyên tạc lịch sử và đưa những người nói sự thật ra tòa. Theo tôi thì tình huống này không thể xảy ra được — tổng thống Ba Lan thuyết phục.
Vào đầu tháng 3/2018, một bài báo bước ngoặt đã được Onet đăng. Chúng tôi công bố một ghi chép của đại sứ quán Ba Lan tại Hoa Kỳ, trong đó có một bức tối hậu thư. Nó là của ông Wess Mitchell, một nhân vật quan trọng trong Bộ Ngoại giao chịu trách nhiệm về quan hệ với các nước châu Âu và châu Á, ra cho các nhà ngoại giao Ba Lan. Cho đến thời điểm loại bỏ các tranh cãi về đạo luật trên, Hoa Kỳ cấm các cuộc tiếp xúc song phương ở cấp cao nhất với chính quyền Ba Lan. Và như vậy không thể nào có thể có các cuộc gặp được với tổng thống Donald Trump và phó tổng thống Mick Pence. Ông Mitchell cũng cảnh báo là nếu chính quyền Ba Lan không nhượng bộ về đạo luật IPN, thì cũng có thể dẫn đến việc ngưng tài trợ cho hợp tác quân sự. Người Mỹ cũng tuyên bố rõ ràng với các nhà ngoại giao Ba Lan là nếu các ủy viên công tố của chúng ta bắt đầu truy nã trên cơ sở đạo luật về IPN bất cứ một công dân nào của Hoa Kỳ, thì hậu quả sẽ là „kinh khủng”.
Cuộc tấn công vào Onet
Các chính trị gia của đảng PiS và các truyền thông do chính quyền tài trợ đã mở cuộc tấn công tàn bạo vào Onet vì bài báo trên. Vị thủ tướng mới lên Mateusz Morawiecki còn là người nói thận trọng nhất: - Những tin đồn ấy là không đúng. Nhưng những người khác đã tấn công. – Toàn bộ chiến dịch này đã được chuẩn bị rất tốt để đả động đến chính quyền và có ý định muốn gây một sự lo lắng lớn trong xã hội, vì chúng tôi đánh giá rất cao các mối quan hệ tốt với Hoa Kỳ, đó là sự đảm bảo cho an ninh của chúng ta – sếp Ủy ban thường trực Hội đồng Bộ trưởng, ông Jacek Sasin đã nói. Còn chính tổng thống đã thuyết phục rằng đó là "fake news (tin rởm)".
Không có gì ngạc nhiên là họ đã tấn công để tự vệ. Việc tiết lộ ra lời cảnh báo nặng nề ấy cho chính quyền Ba Lan chứng tỏ là mối quan hệ với ông Trump chả phải là mối quan hệ đặc biệt gì như chính quyền PiS trưng ra cả. Thêm vào cuộc chiến với Liên minh Châu Âu và Nga, lại có các cuộc xung đột với Hoa Kỳ và Israel nữa.
Tất cả những điều gì người Mỹ nói thì họ đều đã thực hiện. Mặc dù cố gắng, Duda trong vòng vài tháng đã không gặp được Trump. Tháng 5/2018 tổng thống đã đi Mỹ. Ông đã phát biểu trong phiên họp của Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc nhân tháng Ba Lan làm chủ tọa. Cuộc gặp gỡ với ông Trump không thành, mặc dù trong thời gian này tổng thống Hoa Kỳ đã tiếp tổng thống Uzbekistan Szawkat Mirzijojev. Khi vào tháng 1/2018, khi chủ tọa Hội đồng Bảo an là Kazachstan, Trump đã tiếp tổng thống Nursułtan Nazarbajev.
Hơn nữa, trong cuộc phỏng vấn với phóng viên Mỹ của đài phát thanh RMF FM, tổng thống Ba Lan cũng thừa nhận là ông Trump từ chối đến cuộc gặp gỡ thượng đỉnh ở Ba thành phố biển (Trójmorze).
Ông Duda đã nhận được giấy mời đến Nhà Trắng chỉ sau khi vào tháng 6/2018, lúc đảng PiS đã thông qua cấp tốc – trong vòng có một ngày -thay đổi trong đạo luật về IPN, bỏ các điều gây tranh cãi vào sọt rác.
Trump ngồi dạng trong ghế bành, còn ông Duda đứng
Chỉ đến lúc này thì các mối quan hệ nồng ấm trở lại và ông Duda gặp gỡ ông Trump vài lần nữa.
Chuyến thăm đầu tiên sau cuộc khủng hoảng là vào tháng 9/2018. Hai tổng thống đã ký tuyên bố chung Ba Lan-Hoa Kỳ về việc hợp tác trong lĩnh vực an ninh và quốc phòng, năng lượng cũng như trao đổi thương mại và đầu tư. Đó là một văn kiện trống không có ý nghĩa gì lớn, vì nó chỉ nhắc lại các điều của các bản tuyên bố khác đã có từ trước. Cuộc gặp gỡ này di vào lịch sử chủ yếu là do bức ảnh trong lúc ký, khi Trump ngồi dạng trên ghế bành sau bàn làm việc của mình, thì Duda đứng cạnh— bức ảnh này bị phe đối lập và các chuyên gia về thủ tục ngoại giao phê phán.
Từ cuộc gặp gỡ đáng nhớ ấy, Duda tỏ hy vọng là Trump sẽ ra quyết định gửi các đơn vị quân đội tiếp theo đến Ba Lan. Ông cũng nói vè việc xây một căn cứ quân sự Mỹ có thể mang tên „Fort Trump (Pháo đài Trump)”. Trò chơi tiếp này đánh vào cái tôi của Trump không có tác dụng — căn cứ quân sự Mỹ hiểu theo nghĩa thông thường của nó đã không hình thành.
Duda hay để lại tiền ở Hoa Kỳ mua trang bị quân sự. Vụ đình đám nhất là hợp đồng mua máy bay quân sự F-35. Hợp đồng ký năm ngoái để mua 32 chiếc máy bay với giá 4,6 tỷ USD.
Và ông mang về được gì? Sự yên bình thần thánh. Trump đã không phê phán chính quyền của PiS, không can thiệp vào cuộc tranh cãi về Tòa án Hiến pháp và các tòa án. Dù chính mình cũng không ưa truyền thông, nhưng ông cũng đặt ra một ranh giới: không cho phép PiS làm bất cứ một hành động nghiêm trọng gì đối với các nhà báo.
Vac-xin của Trump không về Ba Lan
Các chính trị gia của PiS còn thử lợi dụng việc cải thiện mối quan hệ với Trump để dùng nó trên sân nhà. Trước cuộc bầu cử Quốc hội vào năm 2019 họ rất muốn tổng thống Mỹ tới thăm Ba Lan để cải thiện kết quả của đảng PiS. Tiền đề là dịp kỷ niệm 80 năm bùng nổ chiến tranh.
Trump thoái thác — thuyết phục là ông phải ở lại Hoa Kỳ để chuẩn bị bão tấn công. Nhưng các nhà báo đã phát hiện là ông ta đã chọn đi chơi ở sân golf — đó là chứng cớ rõ ràng việc ông ta coi Ba Lan như một công cụ mà thôi. Nhưng đồng thời, để giữ nguyên tắc, ông đã cử phó tổng thống đến dự.
Điều không thành trước bầu cử Quốc hội đã thành công vào mùa hè năm ngoái. Vào lúc sắp hết chiến dịch tranh cử căng thẳng, khi Duda không chắc thắng, ông đã giải quyết cho mình giấy mời đến Nhà Trắng. Sau cuộc gặp gỡ với Trump, TVP Info đã công bố một tin chấn động là Ba Lan sẽ là nước đầu tiên được Hoa Kỳ cung cấp vac-xin chống coronavirus.
Giờ ta đã thấy rõ là chả có gì từ đó cả. Vac-xin Mỹ của hãng Pfizer đến Ba Lan không phải từ Trump mà là trong khuôn khổ của bản hợp đồng với Liên minh Châu Âu. Không phải thế, nhưng Duda đã thắng cử.
Điều đó sẽ không hay cho chính quyền PiS
Cho đến phút cuối thì cả Duda lẫn các chính trị gia của đảng PiS vẫn cứ tin là Trump sẽ hạ đối thủ được đánh giá thấp Joe Bidena, cựu phó thủ tướng của tổng thống Obama không ưa và phê phán PiS. Những người cầm quyền Ba Lan đã bị thất bại cũng nặng như Trump. Ta còn nhớ các lời „chúc mừng” nổi tiếng của ông Duda cho Biden khi chưa có kết quả chính thức, trong khi mọi thứ đã cho thấy ông chắc sẽ là tổng thống. Khác với phần lớn các nguyên thủ thế giới, Duda không chúc mừng ông thắng cử, mà chỉ về „chiến dịch thành công”.
Khi những người ủng hộ Trump cách đây chục ngày đột nhập Capitol, Duda cũng dè dặt, lại cũng khác với các nguyên thủ thế giới, thuyết phục rằng các bạo loạn chính trị với các nạn nhân tử vong chỉ là công việc nội bộ của Hoa Kỳ.
Việc tuyên thệ của ông Biden là một rắc rối khổng lồ cho đảng PiS. Tất nhiên rằng chính quyền sẽ không còn là mình nếu không tuyên truyền — như lời bộ trưởng của tổng thống, ông Krzysztof Szczerski, người đã khẳng định rằng Ba Lan có thể là càu nối giữa Hoa Kỳ và Liên minh. Không, chính phủ PiS sẽ không thể là cầu nối giữa ông Biden với những nhà lãnh đạo châu Âu phần lớn chống Trump được.
Và người chịu chung lỗi trong tình huống này chính là Szczerski, bởi ông là một trong các kiến trúc sư chính về chính sách của Ba Lan với Hoa Kỳ. Nó chả tính đến việc đặt các quan hệ gần gũi với những người Cộng hòa như một phe phái chính trị, mà đơn giản chỉ làm với đội ngũ của Trump thôi. Những người Dân chủ của Obama, Biden và Clinton nói chung với họ không tồn tại. Khi diễn giải phương châm chính của Hoa Kỳ, các nhà lãnh đạo PiS chỉ có thể tuyên bố: "In Trump we trust (Chúng ta tin vào Trump)".
Biden và Clinton tấn công PiS
Không có gì đáng ngạc nhiên là trong chiến dịch tranh cử ông Biden liệt kê Ba Lan, Bạch Nga và Hungari vào các quốc gia, nơi mà chế đệ độc tài đang phát triển. Bốn năm trước đây, khi Trump chạy đua với Hillary Clinton thì chồng bà, cựu tổng thống Bill Clinton — người đã nhận Ba Lan vào NATO — đã khẳng định rằng „Ba Lan và Hungari, hai nước không thể có tự do nếu như không có Hoa Kỳ và chiến thắng trong chiến tranh lạnh, đã cho rằng dân chủ là một vấn đề quá lớn và họ thích các nhà lãnh đạo độc tài kiểu Putin hơn”. Các quan điểm như vậy giờ cũng là quan điểm của giới tinh hoa của Đảng Dân chủ.
Các thông tin không chính thức cho thấy sau chiến thắng của Biden, rất nhiều nhân viên công chức cũ từ thời Obama sẽ quay lại Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, họ là những người rất phê phán các hoạt động tham lam của PiS trong lĩnh vực tư pháp hay truyền thông. Điều này sẽ báo hiệu không hay cho chính quyền đảng PiS và tổng thống Duda.
Nếu trong năm năm gần đây đảng PiS đã bị sức ép của Ủy ban Châu Âu và một nhóm các quốc gia của Liên mình do các hoạt động trong ngành tư pháp và gây sức ép với truyền thông, thì sức ép của Hóa Kỳ sẽ chắc chắn còn lớn hơn. Vậy thật ra thì kể từ ngày hôm nay — tức kể từ ngày Biden tuyên thệ — đảng PiS có thể quên đi nhiều cuộc „cải cách” có thể gây tranh cãi mà mình đã chuẩn bị.
Nguyễn Hữu Viêm
Bình luận