Tại Ba Lan, cuộc tranh luận về "Quan hệ đối tác dân sự" (związki partnerskie) đã kéo dài suốt hai thập kỷ mà chưa có kết quả rõ ràng. Bất chấp những thay đổi về chính trị và xã hội, Ba Lan vẫn là một trong số ít quốc gia ở châu Âu chưa có bất kỳ hình thức công nhận pháp lý nào dành cho các cặp đôi không kết hôn, bao gồm cả các cặp đôi đồng giới. Từ năm 2003, khi dự luật đầu tiên được đề xuất bởi Thượng nghị sĩ Maria Szyszkowska, vấn đề này liên tục bị bác bỏ do sự phản đối mạnh mẽ từ các đảng bảo thủ và nhóm tôn giáo. Ngay cả khi Liên minh châu Âu thúc đẩy các tiêu chuẩn về quyền con người, chính phủ Ba Lan vẫn trì hoãn việc thông qua luật này, tạo nên một sự chia rẽ lớn giữa các lực lượng tiến bộ và bảo thủ trong nước.
Ảnh Onet.pl
Sau chiến thắng của liên minh đối lập trong cuộc bầu cử năm 2023, chính phủ của Donald Tusk tuyên bố rằng hợp pháp hóa quan hệ đối tác dân sự sẽ là một trong những cam kết chính. Đầu năm 2024, Bộ Bình đẳng giới Ba Lan đã tổ chức cuộc tham vấn công khai, thu hút hơn 5.800 ý kiến đóng góp, trong đó phần lớn ủng hộ việc công nhận các quyền cơ bản cho các cặp đôi không kết hôn. Tuy nhiên, dự luật này vẫn phải đối mặt với sự phản đối từ các tổ chức như Ordo Iuris và Katolickie Stowarzyszenie Lekarzy Polskich, vốn cho rằng hôn nhân chỉ nên tồn tại giữa nam và nữ để bảo vệ sự bền vững của gia đình truyền thống. Một số bộ ngành do Đảng Nhân dân Ba Lan (PSL) lãnh đạo lo ngại rằng việc công nhận quan hệ đối tác dân sự có thể dẫn đến gian lận trong lĩnh vực tài chính và phúc lợi xã hội. Mặc dù vậy, áp lực từ các tổ chức nhân quyền và phán quyết của Tòa án Nhân quyền châu Âu buộc Ba Lan phải có bước tiến trong việc bảo vệ quyền lợi cho các cặp đôi đồng giới và không kết hôn. Dự kiến, chính phủ sẽ tiếp tục thảo luận về dự luật này trong năm 2025, nhưng vẫn chưa có dấu hiệu chắc chắn rằng nó sẽ được thông qua trong nhiệm kỳ này.
Trong khi Ba Lan vẫn đang tranh cãi về việc hợp pháp hóa quan hệ đối tác dân sự, nhiều quốc gia trên thế giới đã có những bước tiến mạnh mẽ trong việc công nhận quyền lợi của các cặp đôi không kết hôn. Châu Âu là khu vực có sự phát triển rõ rệt nhất trong vấn đề này. Nhiều quốc gia như Hà Lan, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Đức và Pháp đã không chỉ hợp pháp hóa quan hệ đối tác dân sự mà còn mở rộng hôn nhân cho các cặp đôi đồng giới. Đặc biệt, Pháp duy trì hệ thống PACS (Pacte Civil de Solidarité), một hình thức quan hệ đối tác dân sự cho cả các cặp đôi đồng giới và khác giới, với những quyền lợi gần như tương đương với hôn nhân. Ở Đông Âu, dù vẫn còn những quốc gia bảo thủ như Ba Lan, Romania và Bulgaria, nhưng xu hướng chung là dần mở rộng quyền lợi cho các cặp đôi không kết hôn dưới áp lực của các tổ chức quốc tế.
Ngoài châu Âu, các quốc gia như Canada, Hoa Kỳ, Argentina, Brazil, Chile và Úc đã chính thức công nhận hôn nhân đồng giới và không còn sử dụng mô hình quan hệ đối tác dân sự. Ngược lại, một số quốc gia như Nhật Bản và một số bang của Mexico áp dụng hệ thống chứng nhận quan hệ đối tác mà không trao toàn bộ quyền lợi như hôn nhân. Trong khi đó, nhiều quốc gia ở Trung Đông, châu Phi và châu Á vẫn chưa có bất kỳ hình thức công nhận nào, thậm chí có những nơi còn hình sự hóa quan hệ đồng giới. Dù vậy, xu hướng chung trên thế giới đang tiến tới việc mở rộng quyền bình đẳng cho tất cả các cặp đôi, bất kể xu hướng tính dục hay tình trạng hôn nhân.
Tại Việt Nam, quan hệ đối tác dân sự và hôn nhân đồng giới chưa được pháp luật công nhận, nhưng nhận thức xã hội về vấn đề này đã có nhiều thay đổi đáng kể trong những năm qua. Trước năm 2015, hôn nhân đồng giới bị cấm và có thể bị xử phạt hành chính. Tuy nhiên, từ năm 2015, Luật Hôn nhân và Gia đình sửa đổi đã bỏ quy định cấm, cho phép các cặp đôi đồng giới tổ chức đám cưới mà không bị nhà nước can thiệp. Mặc dù vậy, điều này không có nghĩa là họ được hưởng các quyền lợi pháp lý như các cặp vợ chồng khác giới, bởi họ không có quyền thừa kế, tài sản chung hợp pháp hay bảo hiểm xã hội.
Dù chưa có sự công nhận pháp lý chính thức, thái độ của xã hội Việt Nam đối với cộng đồng LGBTQ+ đã trở nên tích cực hơn, đặc biệt trong giới trẻ. Các khảo sát của UNDP và iSEE trong những năm gần đây cho thấy phần lớn người dân Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ và những người sống tại thành phố lớn, ngày càng ủng hộ quyền của người đồng giới. Những sự kiện như VietPride đã giúp nâng cao nhận thức và tạo không gian an toàn hơn cho cộng đồng LGBTQ+. Một số doanh nghiệp lớn tại Việt Nam cũng đã có các chính sách thân thiện hơn với nhân viên LGBTQ+, đồng thời các nền tảng truyền thông cũng đóng vai trò quan trọng trong việc lan tỏa thông điệp về bình đẳng giới.
Tuy nhiên, vẫn còn nhiều rào cản về mặt văn hóa và gia đình. Ở các vùng nông thôn, quan điểm truyền thống vẫn còn rất mạnh, nhiều người đồng tính vẫn bị gia đình ép phải lấy vợ/chồng khác giới để "tránh điều tiếng". Điều này khiến không ít người phải sống trong tình trạng che giấu bản thân hoặc rơi vào những cuộc hôn nhân không mong muốn. Một số tổ chức như ICS Center hay PFLAG Vietnam đang tích cực vận động nhằm thay đổi nhận thức và hướng tới một hệ thống pháp lý công nhận quyền lợi cho các cặp đôi đồng giới.
Mặc dù chưa có dấu hiệu rõ ràng về việc hợp pháp hóa quan hệ đối tác dân sự tại Việt Nam, nhưng với xu hướng hội nhập quốc tế và áp lực từ các tổ chức nhân quyền, khả năng Việt Nam sẽ xem xét lại chính sách này trong vòng một đến hai thập kỷ tới. Nếu nhìn vào mô hình của các nước châu Âu và thế giới, có thể thấy rằng sự thay đổi trong nhận thức xã hội thường là tiền đề để tạo ra những bước đột phá về chính sách. Khi xã hội Việt Nam ngày càng cởi mở hơn với các giá trị đa dạng và bình đẳng, việc công nhận quan hệ đối tác dân sự hoặc thậm chí hôn nhân đồng giới có thể không còn quá xa vời.
Sự tranh cãi về quan hệ đối tác dân sự ở Ba Lan hay việc công nhận quyền lợi cho cộng đồng LGBTQ+ tại Việt Nam đều phản ánh một xu hướng chung: thế giới đang từng bước hướng tới một xã hội cởi mở và công bằng hơn. Dù tốc độ thay đổi ở mỗi quốc gia là khác nhau, nhưng với những áp lực ngày càng lớn từ các tổ chức quốc tế và phong trào xã hội, việc công nhận quyền lợi bình đẳng cho tất cả các cặp đôi không còn là một câu hỏi "nếu" mà là "khi nào".
Tuong Vy tổng hơp.
Bình luận