Từ tháng 1-2017, ở Phần Lan người ta đã tiến hành một thí nghiệm xã hội mà các nhà kinh tế và các chính trị gia trên toàn thế giới đang nín thở theo dõi. Người ta đã chọn ngẫu nhiên hai ngàn người đang thất nghiệp và hàng tháng nhà nước cấp cho họ mỗi người 560 euro. Đây không phải là tiền trợ cấp - họ là những người tham gia một cuộc thí nghiệm kéo dài trong hai năm, những người này có thể đi làm việc mà không sợ bị mất khoản tiền trên. Chính quyền Phần Lan muốn bằng cách này kiểm tra xem cái cách cấp tiền không có điều kiện gì như vậy có làm giảm đói nghèo, có loại con người khỏi xã hội, có làm giảm bộ máy quan liêu và có làm con người lười làm việc đi hay không. Họ cũng muốn kiểm tra xem liệu có thể đơn giản hóa hệ thống trợ cấp xã hội phức tạp như bây giờ gồm các loại ví dụ như: trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp do có trẻ con, trợ cấp nhà ở và học hành. Nếu kết quả tốt, thì bước tiếp theo là mở rộng chương trình ra cả nước. Khi đó – theo kế hoạch – thay vì nhiều khoản tiền khác nhau thì mỗi người Phần Lan, không phụ thuộc tuổi tác, tài sản hay thu nhập của mình, mỗi tháng sẽ được nhận 800 euro. Sẽ được nhận từ lúc sinh ra đến lúc chết.
Mới thoạt nhìn ta cảm thấy cách làm như vậy ở Phần Lan là một điều phi lý và tốn kém. Nhưng nhiều điều đang chứng tỏ trong một tương lai không xa việc này là bắt buộc phải làm. Lý do ư? Chúng ta đang chứng kiến cuộc cách mạng về công nghệ, một mặt nó làm cuộc sống dễ dàng hơn, nhưng mặt khác nó sẽ làm đảo lộn thế giới công việc mà chúng ta đang biết. Nhiều khả năng chúng ta sẽ được chứng kiến việc số người máy tăng nhanh và việc tự động hóa sẽ loại hàng triệu người trên thế giới đang làm việc để kiếm tiền. Một số lớn người khác sẽ phải nhận các công việc không chắc chắn, kéo dài ngắn và lương thấp. Một trong các hậu quả là phần lớn xã hội sẽ không có việc làm và nó có thể gây ra các mối lo ngại trong xã hội, chúng nguy hiểm về chính trị và kinh tế.
Nếu kịch bản trên xảy ra thì chính phủ các nước trên thế giới phải tìm ra biện pháp xử lý, và một trong các giải pháp ấy chính là „Thu nhập cơ bản vô điều kiện” đã nói ở trên, giải pháp mà chính phủ Phần Lan đang thực nghiệm.
Ý tưởng của „Thu nhập cơ bản vô điều kiện” là không phụ thuộc hoàn cảnh riêng, không kèm theo điều kiện gì, mọi công dân sẽ được nhận một khoản tiền hàng tháng để đủ để sống ở mức tối thiểu. Ý tưởng này không phải là mới vì nó đã xuất hiện trong thế kỷ XX, nhưng chưa có một chính phủ nào thực hiện đầy đủ. Một trong những nơi đầu tiên trên thế giới đã thử thực nghiệm việc cấp thu nhập tối thiểu là thành phố Dauphine của Ca-na-đa. Vào những năm 1974-79, chương trình Mincome (từ chữ tiếng Anh "minimum income" – thu nhập tối thiểu) đã được thực hiện cho 30% dân số ở đó. Chính quyền thành phố muốn xem liệu cấp tiền cho người nghèo không có thu nhập gì bằng cách đó có làm họ không muốn làm việc nữa hay không. Họ cho mỗi gia đình một khoản tiền (ví dụ lúc đó là 3 nghìn đô-la Canada cho các cặp vợ chồng chưa có con), và nếu họ đi làm và cứ có thu nhập thêm một đô-la thì số tiền trợ cấp sẽ bớt đi 50 cent. Như vậy là nếu tự đi làm nhiều lên thì trợ cấp sẽ ít đi. Cuộc thí nghiệm đã kết thúc sau 5 năm do chính quyền mới lên. Đáng tiếc là các tài liệu thu được bị xếp xó và không rút ra kết luận gì lúc ấy. Mãi đến năm 2005, giáo sư Evelyn Forget, một nhà kinh tế của trường University of Manitoba mới xem xét nó. Trong bài báo của bà đầu đề là "Thành phố không có người nghèo" đăng năm 2011, ta có kết quả phân tích 18 nghìn hộp tài liệu và các kết luận là nhờ thực nghiệm, cảnh nghèo trong thành phố không còn, số người vào bệnh viện giảm đi 8,5%, số người thôi không đi làm chỉ tăng lên 1% trong số nam giới và 3% ở nữ giới đã có chồng 5% ở phụ nữ chưa chồng.
Các kết quả tương tự - dù không qua thực nghiệm mà chỉ qua trưng cầu dân ý đã được làm ở Thụy Sỹ vào tháng 1 năm 2016. Dân cư của nước này trong một cuộc trưng cầu dân ý đã không chấp nhận việc thực hiện „Thu nhập cơ bản vô điều kiện”: 76,9% người Thụy Sỹ tham gia cuộc trưng cầu dân ý đã trả lời „không” và 23,1% trả lời „có” cho việc được nhận 2500 franc Thụy Sỹ hàng tháng. Trả lời cho câu hỏi họ sẽ làm gì khi nhận số tiền chỉ có 2% dân số trả lời là nếu nhận tiền sẽ thôi làm việc, phần lớn tuyên bố sẽ làm việc ít đi và gần một nửa số người được hỏi nói họ sẽ có nhiều thời gian hơn với gia đình, 54% khẳng định họ sẽ dùng tiền này để nâng cao tay nghề.
Từ nhiều năm ý tưởng „Thu nhập cơ bản vô điều kiện” cũng đã được thực hiện ở bang Alaska của Mỹ. Chính quyền bang từ năm 1976 đã lập ra một quỹ đặc biệt có nhiệm vụ trả cho công dân của bang lợi nhuận khi khai thác dầu mỏ. Họ đã thực hiện việc trả tiền từ năm 1982. Để được nhận tiền, phải sống ở bang này ít nhất từ 6 tháng trở lên và mọi người thỏa mãn điều kiện trên sẽ được nhận khoảng 2000 đô la mỗi năm.
Từ 2004 một chương trình ý tưởng khá gần với „Thu nhập cơ bản vô điều kiện” cũng đã được áp dụng ở Brazil. Thực ra thì chương trình „Bolsa Familia” ở đó chỉ dành cho những người có thu nhập thấp, và khoản tiền (vài chục đô la mỗi tháng) nhận được phải dùng để chi cho việc khám thai của phụ nữ, cho việc học và tiêm chủng của trẻ em, nhưng nó áp dụng cho gần 50 triệu người, tức một phần tư dân số. Các kết quả rất lạc quan vì chương trình không những đã cải thiện sức khỏe trẻ em mà còn có kết quả tốt chống thiếu dinh dưỡng, ảnh hưởng tốt đến giáo dục và cứu hàng chục triệu người khỏi cảnh nghèo.
Kết quả tương tự cũng đã đạt được trong một chương trình thực nghiệm tại một vùng nông thông nghèo của nước Namibia ở châu Phi. Trong vòng hai năm, dân cư các làng Otjivero và Omitara đã được nhận số tiền tương đương khoảng 12,5 đô la. Số trẻ em không đi học đã giảm từ 40% về 0%, số trẻ cân nhẹ cũng giảm từ 42% về chỉ còn 10%. Điều quan trọng hơn là việc được nhận tiền không làm cho người lớn ở đó thôi làm việc mà còn động viên họ lập các cơ sở kinh doanh nhỏ, tăng việc bán các sản phẩm tự làm ra. Năm 2015 chính phủ ở Namibia tuyên bố dự kiến mở rộng chương trình ra trên cả nước.
Khó khăn gì để thực hiện „Thu nhập cơ bản vô điều kiện”? Không nghi ngờ gì nữa, khó khăn nhất để thực hiện là lấy tiền ở đâu. Các tính toán của người Phần Lan cho thấy nếu thực hiện trong cả nước, cấp cho mỗi người 800 euro thì họ phải cần đến hơn 50 tỷ euro mỗi năm.
Các cuộc tranh luận về vấn đề nên hay không nên thực hiện, tiền lấy đâu ra...cho „Thu nhập cơ bản vô điều kiện” (tiếng Anh là „Unconditional Basic Income, tiếng Ba Lan „Bezwarunkowy Dochod Podstawowy – BDP”) có thể xem trên nhiều trang Internet, chẳng hạn trang Facebook:
https://pl-pl.facebook.com/bezwarunkowydochodpodstawowy/span lang="PL"> hay trang Wikipedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bezwarunkowy_doch%C3%B3d_podstawowya
NHV (theo http://www.tvn24.pl)
Bình luận