Ảnh có tính minh họa (Một giáo sư toán tại Đại học Kỹ thuật Helsinki (HUT) — Teknillinen korkeakoulu (TKK) ở Espoo Phần Lan - Nguồn: internet)
(Nguyễn Quỳnh Giao – Tổng hợp)
Ở Ba Lan có điều luật quy định, mỗi khi nói về cấp bậc Tiến sỹ và Tiến sỹ cao cấp, mà không giải thích gì thêm, thì được hiểu đó là cấp bậc khoa học Tiến sỹ và Tiến sỹ cao cấp của một lĩnh vực khoa học nhất định trong một phạm vi khoa học đã cho, hoặc của một lĩnh vực nghệ thuật trong một phạm vi nghệ thuật đã cho. Tương tự, mỗi khi nói về chức danh Giáo sư, mà không giải thích gì thêm, thì qua đó được hiểu là chức danh Giáo sư của một lĩnh vực khoa học nhất định – Giáo sư khoa học, hoặc của một lĩnh vực nghệ thuật nhất định – Giáo sư nghệ thuật.
Trong quá trình hội nhập EU ngành đào tạo đại học và khoa học Ba Lan đã từng bước được củng cố theo các tiêu chí Châu Âu. Trực tiếp tham gia Tiến trình Bologna (t. Anh: Bologna Process, t. Ba Lan: Proces Boloński) và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế – OECD (Organization for Economic Co-operation and Development), Ba Lan đã tiến hành tái cơ cấu hệ thống tổ chức đào tạo đại học và khoa học:
Thành lập Bộ Khoa học và Đại học và tổ chức đào tạo theo mô hình Bologna, chuyển Viện Hàn lâm Khoa học Ba Lan – PAN sang hoạt động dưới hình thức Hiệp hội của Các nhà khoa học, tiến hành phân loại các lĩnh vực khoa học trên cơ sở phân loại của OECD, sắp xếp lại các cấp bậc và chức danh khoa học, đưa ra các quy định về thẩm quyền đào tạo cho các Trường đại học và quy cách đặt tên Trường đại học.
Đáng chú ý là việc thành lập Ủy ban Trung ương về Các vấn đề Cấp bậc và Chức danh. Đó là cơ quan hành chính công quyền, hoạt động trên cơ sở của đạo luật từ ngày 14 tháng ba 2003 về các cấp bậc khoa học và các chức danh khoa học và về các cấp bậc và chức danh trong lĩnh vực nghệ thuật.
Các văn bằng tốt nghiệp đại học bậc 1, bậc 2 và đại học liền bậc, cùng các danh hiệu tương ứng như Cử nhân, Kỹ sư, Thạc sỹ, được xếp vào danh mục chức danh nghề nghiệp, không thuộc phạm vi hoạt động của Ủy ban này.
1. Cấp bậc khoa học (học vị)
Ở Ba Lan chỉ có hai cấp bậc khoa học. Đó là Tiến sỹ – doktor và Tiến sỹ cao cấp – doktor habilitowany (đúng ra là Tiến sỹ được thăng cấp, nhưng đến nay chỉ có một cấp để được thăng, nên được dịch ở đây là Tiến sỹ cao cấp).
a) Theo Tiến trình Bologna, có 29 nước Châu Âu tham gia, trong đó có Ba Lan, thì đến năm 2010 đã tạo ra được Khu vực Giáo dục Đại học Châu Âu. Theo đó, cấp bậc khoa học Tiến sỹ là cấp bậc khoa học được đào tạo theo chương trình đại học bậc 3 – 4 năm (đại học nghiên cứu sinh, đại học tiến sỹ), trong các trường đại học hoặc trong các cơ sở đào tạo khác được ủy quyền (xem Quê Việt, trang giáo dục: Giáo dục tại Ba Lan – Phần thứ hai).
Ủy ban Trung ương về Các vấn đề Cấp bậc và Chức danh từ 31.03.2010 đã công bố thông tri về danh sách các đơn vị tổ chức, được ủy quyền trao các cấp bậc Tiến sỹ và Tiến sỹ cao cấp cùng với việc xác định tên gọi các cấp bậc được trao.
Người học đại học nghiên cứu sinh được yêu cầu là đã tốt nghiệp đại học bậc 2 hoặc đại học thạc sỹ liền bậc. Việc đào tạo đại học nghiên cứu sinh được kết thúc bằng việc nhận được trình đô bậc 3 (ở Ba Lan, người có trình độ này nhận được chứng chỉ kết thúc đại học nghiên cứu sinh). Song, việc kết thúc đại học bậc 3, không có nghĩa là nhận được cấp bậc khoa học Tiến sỹ. Quy trình tiến sỹ – przewód doktorski mới là con đường dẫn đến việc trao cấp bậc này.
Quy trình tiến sỹ được bắt đầu bằng việc mở quy trình, theo đơn của nghiên cứu sinh gửi đến Ủy ban về quy trình tiến sỹ, do Hội đồng khoa (của trường ĐH) triệu tập.
Các hoạt động của quy trình tiến sỹ gồm: mở quy trình, tiến hành thi tiến sỹ, phản biện khoa học đối với luận án tiến sỹ, đỡ đầu của người hướng dẫn luận án, bảo vệ luận án nguyên bản. Quy trình tiến sỹ được kết thúc bằng việc bảo vệ công khai luận án và được đóng vào cùng ngày, bất kể kết quả của cuộc bảo vệ này ra sao.
Quy trình có thể đóng vào thời đểm bất kỳ, theo đơn của người quan tâm, nhưng điều này sẽ gây ra hậu quả nào đó. Nếu còn muốn chạy vào cấp bậc khoa học Tiến sỹ, cần phải bắt đầu lại quy trình tiến sỹ một lần nữa. Quyết định về việc mở hay đóng quy trình là do Hội đồng khoa hoặc Hội đồng khoa học có thẩm quyền của đơn vị đã nêu đảm nhiệm.
Luận án tiến sỹ cần phải thiệt lập được lời giải nguyên bản của vấn đề khoa học hoặc nghệ thuật và chỉ ra được kiến thức lý thuyết tổng quát của nghiên cứu sinh trong lĩnh vực khoa học hoặc nghệ thuật đã cho, cũng như tài năng trong việc dẫn dắt tự lập công tác khoa học hoặc nghệ thuật. Luận án này được dự thảo và viết ra dưới sự chỉ đạo của Người hướng dẫn – Promotor, mà người này có thể là một cán bô khoa học tự lập, được chỉ định bởi giới khoa học có thẩm quyền đ/v vấn đề có liên quan.
Việc bảo vệ luận án là công khai, có nghĩa là, thời hạn bảo vệ được đăng báo và mọi người đều có quyền tham dự và đặt câu hỏi liên quan đến đề tài luận án tiến sỹ.
Ở Ba Lan cấp bậc khoa học Tiến sỹ được cấp theo quy trình tiến sỹ, cho người đã thi đỗ kỳ thi tiến sỹ và bảo vệ thành công luận án tiến sỹ. Cấp bậc khoa học Tiến sỹ do các khoa của trường đại học hoặc các cơ quan khoa học có thẩm quyền cấp. Thẩm quyền này phụ thuộc vào số người được tuyển trong khoa, có chức danh khoa học Giáo sư hoặc cấp bậc khoa học Tiến sỹ cao cấp, ít nhất là 8 người.
Một cách hợp lệ, quy trình tiến sỹ sẽ được đóng lại bằng sự tuyên thệ tiến sỹ, trong đó có lời hứa tìm kiếm sự thật và không làm thất tín đối với những nguyên tắc của luân lý khoa học.
b) Độc lập với Tiến trình Bologna, cấp bậc khoa học Tiến sỹ cao cấp là cấp bậc khoa học cao nhất tại Ba Lan, có thể được thăng đối với người đã nhận được cấp bậc khoa học Tiến sỹ, tự đào tạo mình thành người cán bộ khoa học tự lập.
Người có cấp bậc Tiến sỹ có thể được nâng cấp bậc khoa học của mình lên cấp bậc Tiến sỹ cao cấp, nếu có nhiều thành tựu khoa học hoặc nghệ thuật, lập nên sự đóng góp có bản quyền đáng kể vào sự phát triển của lĩnh vực khoa học hoặc nghệ thuật nhất định và chứng tỏ được tính năng động thực sự về khoa học hoặc nghệ thuật.
Ở Ba Lan chỉ những người có cấp bậc khoa học Tiến sỹ cao cấp mới có thể chạy vào chức danh khoa học Giáo sư (Giáo sư cấp nhà nước), trong nhiều trường đại học và một số cơ quan khoa học, họ được tự động thay đổi biên chế, có nghĩa là tự động chuyển sang chức vụ Giáo sư đặc biệt (Giáo sư cấp trường).
Cấp bậc Tiến sỹ cao cấp là đặc trưng đối với một số nước, như Đức, Nga, Ba Lan và các nước xã hội chủ nghĩa cũ, tiếp nhận hệ thống Liên Xô ngày xưa. Ở Nga, tương đương với cấp bậc này là Tiến sỹ khoa học, còn ở Mỹ và ở nhiều nước khác thuộc dòng tiếng Anh, không có cấp bậc này ở giữa cấp bậc khoa học Tiến sỹ và chức danh Giáo sư.
Ở Anh và Ireland, trong một vài lĩnh vực có danh hiệu Tiến sỹ cao cấp (t. Anh: higher doctorates), dù đó không phải là giai đoạn bắt buộc của con đường tiến thân khoa học. Trong một vài trường đại học ở Anh, danh hiệu Tiến sỹ khoa học D.Sc – Scientisce Doctor chỉ có ý nghĩa danh dự và được trao cho mỗi Tiến sỹ đã trả một khoản tiền tương ứng vì lợi ích của hội những người tốt nghiệp trường và có tham gia đọc bài giảng theo đề tài tùy ý.
Hiện nay việc thăng cấp bậc khoa học lên bậc Tiến sỹ cao cấp trong nhiều nước không vận hành hoặc có ý nghĩa hạn chế đối với con đường danh vọng khoa học.
Ở Ba Lan có thời đã từng xảy ra những cuộc tranh luận nóng trong giới khoa học, do bất đồng quanh viêc thăng cấp khoa học, đến mức đã phải tính chuyện duy trì hay bãi bỏ việc thăng cấp lên Tiến sỹ cao cấp.
Tuy nhiên, những bất đồng này đã được phân xử bằng Đạo luật từ ngày 18 tháng 3 năm 2011 về sửa đổi Đạo luật trước đó về các cấp bậc khoa học và chức danh khoa học và về các cấp bậc và chức danh trong lĩnh vực nghệ thuật, mà theo đó, kể từ 01.10.2013 cấp bậc khoa học Tiến sỹ cao cấp có thể được trao sau khi trải qua quá trình xử lý thăng cấp – postępowanie habilitacyjne, gồm nhiều bước gắt gao.
So với trước đây, có một số điểm khác biệt:
Không còn khái niệm „luận án tiến sỹ cao cấp”,
Ủy ban thăng cấp thực hiện phần đáng kể các hoạt động của quá trình xử lý thăng cấp.
Về tiêu chí của các thành tựu của những người đang lo chạy vào cấp bậc Tiến sỹ cao cấp, thì tài sản khoa học của người xin nâng cấp bậc khoa học cần phài có đóng góp đáng kể vào sư phát triển của khoa học.
Còn các xuất bản khoa học được tính vào phạm vi của người này nằm trong các tạp chí lấy từ cơ sở dữ liệu JCR – Journal Citation Reports – Tạp chí Các báo cáo Trích dẫn, ERIH – European Reference Index for the Humanities – Mục lục Tham khảo Châu Âu về Khoa học Nhân văn, ISI – Institute of Scientific Information – Học viện Thông tin Khoa học, cùng các sáng chế và các phát minh.
Trong trường hợp các thành quả nghệ thuật, thì đó là sự tham gia trong các triển lãm quốc tế hoặc trong các vai diễn khởi đầu.
Ý nghĩa đối với sự phát triển của khoa học cần phải được đánh giá nhờ các chỉ số thư tịch, như mục lục các trích dẫn, mục lục Hirscha (mục lục H) và số các trích dẫn. Sau đó còn phải chú ý đến hướng khảo sát thiết kế, các giải thưởng và các thuyết trình trong các hội thảo quốc tế.
(Xin đọc tiếp Phần 2)
Bình luận